Μυρτώ Κιούρτη – «Αρχιτεκτονική ποίηση»

«Εάν αποσυνθέσεις την Ελλάδα, στο τέλος θα δεις να σου απομένουν μια ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι. Που σημαίνει ότι με άλλα τόσα την ξαναφτιάχνεις.» έχει πει ο Οδυσσέας Ελύτης. Αν αυτό ισχύει, τότε η Μυρτώ Κιούρτη θα μπορούσε να είναι ο Ελύτης της αρχιτεκτονικής. Ένας ευφάνταστος συνδυασμός, δύο άκρων που φαινομενικά δεν μπορούν να συνυπάρξουν. Ο επιστημονικός τεχνοκρατισμός και η κατ’ ουσίαν καλλιτεχνική δημιουργία, δρουν μαζί σε επιστημονικό πλαίσιο και δεν αφήνουν καμία αξία που έχει νόημα στην άκρη. Η Μυρτώ Κιούρτη συλλέγει αλήθειες και ανασχεδιάζει αέναα και συστηματικά, σ’ ένα έργο χωρίς dead line, μια παγκόσμια και οικουμενική αλήθεια, που θα μπορούσε να προσδιορίσει το νόημα της ύπαρξης στη ζωή. Δεν απαρνείται τον ρομαντισμό, έχει την δύναμη να ονειρεύεται και υιοθετεί συνειδητά την λιτότητα του μινιμαλισμού, προκειμένου να εξηγήσει τον κόσμο μέσα από το επιστημονικό πεδίο της αρχιτεκτονικής. Ξεκινά με αφετηρία την ατομικότητα και καταλήγει επαγωγικά -χρησιμοποιώντας αναλογικές μεθόδους- σ’ αυτό που την απασχολεί πάντα: τη συλλογικότητα και την ανάπτυξη της «συνείδησης του συνανήκειν» – ένα από τα πιο βασικά στοιχεία για την ύπαρξη των κοινωνιών. Την εκ των ων ουκ άνευ διαλεκτική αντίφαση ανάμεσα στη συνείδηση της ετερότητας του ατόμου και τη συλλογική συνείδηση. Πιστεύω ότι αν της δινόταν η ευκαιρία θα σχεδίαζε ολόκληρο τον πλανήτη σαν ένα τεράστιο σπίτι, που θα χωρούσε όλους τους ανθρώπους χωρίς διακρίσεις, επιτυγχάνοντας να ικανοποιήσει τις ανάγκες όλων μάλιστα!

Θα ήθελα να ξεκινήσουμε με μια ιστορία, μια δική σας βιωματική ιστορία από τον αρχιτεκτονικό σας βίο, κάτι που σας έχει μείνει ανεξίτηλο για οποιοδήποτε λόγο.

Μου έρχεται στο μυαλό το πρώτο project που έκανα ως αρχιτέκτονας. Ένα καφέ στην Πάτρα για την κολλητή μου από το σχολείο, τη Σόφη. Θυμάμαι την ημέρα που μου ανακοίνωσε ότι αποφάσισε να ανοίξει ένα καφέ, μόλις είχαμε τελειώσει τις σπουδές μας. Μου λέει «Θέλω να κάνω κάτι ιδιαίτερο, θα φτιάχνω αυθεντικές Βελγικές βάφλες σαν αυτές που μου έφτιαχνε η γιαγιά μου στο Μον Πελιέ όταν πηγαίναμε για διακοπές το καλοκαίρι». Η ιδέα μου ήρθε κατευθείαν: Θα φτιάχναμε την κουζίνα της γιαγιάς της. Το μαγαζί δεν θα είχε την κλασική επαγγελματική μπάρα. Της λέω: «Θα σε βλέπουμε να φτιάχνεις βάφλες, θα κοιτάζουμε όμως την πίσω πλευρά του σώματος σου, την πλάτη σου, όπως ακριβώς βλέπουμε την πλάτη της μαμάς μας στην κουζίνα του σπιτιού μας όταν μαγειρεύει».

 Έτσι προέκυψε το «Si Doux», έργο του 2004. Στην ουσία πρόκειται για μια ωδή στις παιδικές αναμνήσεις της φίλης μου της Σόφης. Είναι από τα πρώτα καφέ που σχεδιάστηκαν σαν σπίτι. Μπαίνεις στην κουζίνα ενός σπιτιού και κάθεσαι σε ένα μεγάλο τραπέζι. Οι τοίχοι έχουν ταπετσαρίες σε παιδικά χρώματα ροζ, μωβ, πορτοκαλί και σχήματα που απεικονίζουν γαλλικά διακοσμητικά μοτίβο αλλά παράξενα μεγεθυμένα σαν να έχεις μεταφερθεί ξαφνικά στην Αλίκη στην χώρα των θαυμάτων. Αυτό ήταν ένα πολύ παράξενο μαγαζί για την εποχή και είχαμε αντιδράσεις σε όλα τα επίπεδα: Χαμός, πανικός, πόλεμος. Ήταν μια φοβερά γοητευτική διαδικασία για εμένα αλλά και εξαιρετικά αγχωτική. Είχα μόλις τελειώσει τη σχολή και όλοι μας έλεγαν: «Τι τρελά είναι αυτά που κάνετε; Είναι όλα λάθος!». Οπότε αυτό μου δημιούργησε μεγάλη ανασφάλεια. Θυμάμαι ότι όταν τελειώσαμε τις εργασίες, υπήρχε ένας φοβερός ενθουσιασμός που τα καταφέραμε. Κάποια στιγμή άνοιξε η πόρτα και μπήκε ένας κύριος λέγοντας: «Αυτό εδώ που βλέπουμε να φτιάχνετε τόσο καιρό, τι είναι; Δεν μπορούμε να καταλάβουμε. Είναι νηπιαγωγείο;» Και λέω εντάξει είμαστε, το πετύχαμε!

Θα θέλατε να μου περιγράψετε το σπίτι που μεγαλώσατε ως παιδί;

Μεγάλωσα σε μια μονοκατοικία σ’ ένα ψαροχώρι, 10 χλμ. από το κέντρο της Πάτρας. Ο μπαμπάς μου είχε μεγαλώσει την δεκαετία του ’50 και του ’60 σ’ ένα διαμέρισμα στην Ομόνοια στην Αθήνα. Αντί να επιλέξει την δεκαετία του ’80 όπως πολλοί Αθηναίοι να εγκαταλείψει το κέντρο για τα προάστια, εκείνος επέλεξε να ζήσει ακόμα πιο μακριά, όντας μοναχικός άνθρωπος, σε αυτό το γραφικό χωριουδάκι. Βιώναμε λοιπόν το πατρικό μας σπίτι στο Μονοδένδρι, σαν ένα σπίτι σε μακρινό προάστειο μεγάλης πόλης. Καταλαβαίναμε ότι ο πατέρας μας το επέλεξε για να βρει την ησυχία του. Το σπίτι είχε μεγάλο περιφραγμένο κήπο και συχνά μου φαινόταν σαν ένα κάστρο, ένα καταφύγιο στο οποίο έβρισκε την ησυχία του μακριά από όλους και από όλα.

Ταυτόχρονα, η μητέρα μου επειδή ήταν ορφανή από μητέρα, μέσα σ’ αυτό το σπίτι έπλασε έναν ονειρεμένο μητρικό κόσμο για τα παιδιά της. Τον εξιδανικευμένο κόσμο της παιδικότητας που εκείνη δεν είχε ζήσει. Οπότε εγώ μεγάλωσα σ’ ένα παραμυθένιο σπίτι, με την πληθωρική μαμά μου να μαγειρεύει ακατάπαυστα, να μας φτιάχνει γλυκά, να μας περιποιείται, να μας προστατεύει. Έζησα δηλαδή σ’ ένα περιβάλλον όπου υπήρχε τρυφερότητα, φροντίδα και αφθονία. Ποτέ όμως αυτή η αφθονία δεν γινόταν πολυτέλεια και επίδειξη. Αυτά οι γονείς μου τα απέρριπταν μετά βδελυγμίας. Ωστόσο κάποιες στιγμές εγώ αισθανόμουν κάπως αποκλεισμένη. Ζήλευα πολύ τους φίλους μου που ζούσαν στην Πάτρα, σε μικρά διαμερίσματα στο κέντρο της πόλης και αυτή η αστική εμπειρία μου έλειψε πάρα πολύ. Θυμάμαι παιδάκι να κρατώ το βινύλιο με το soundtrack από το Μoonlighting, αυτής της πολύ γνωστής σειράς της δεκαετίας του ’80, με μια φωτογραφία από το skylight της Νέας Υόρκης και να ονειρεύομαι τον εαυτό μου εκεί, ως διαφυγή.

Οι γονείς μου ήταν αρκετά αυστηροί. Υπήρχαν πάρα πολλές απαγορεύσεις. Θυμάμαι πάντα να είμαι κλεισμένη μέσα στο δωμάτιό μου, το οποίο ήταν γεμάτο με βιβλία και δίσκους μουσικής. Ο μπαμπάς μου μού έπαιρνε εντυπωσιακά δώρα ως επιβράβευση για τις μαθητικές μου επιδόσεις. Για παράδειγμα όταν πήρα το lower, μου αγόρασε ένα καινούργιο υπερσύγχρονο για τότε στερεοφωνικό, όπου όμως απαιτούσε να ακούω μόνο κλασική μουσική! Μετά από πολλές δικές μου πιέσεις αποδέχτηκε να αγοράσω και μια κασέτα της Μαντόνα! Τα παιδιά έξω στη γειτονιά έπαιζαν ανέμελα. Έβγαινα και εγώ για παιχνίδι, αλλά όχι όταν είχαμε σχολείο, μόνο το καλοκαίρι και γυρνούσα πάντα πιο νωρίς από όλους. Θυμάμαι λοιπόν να είμαι κλεισμένη στο δωμάτιό μου και να χάνομαι μέσα στους κόσμους των βιβλίων που διάβαζα, βρίσκοντας αναγκαστικά καταφύγιο στην τέχνη.

Σύμφωνα με τον Νίτσε «η ωριμότητα του ανθρώπου είναι να ξαναβρίσκει κάποιος τη σοβαρότητα που είχε ως παιδί, όταν έπαιζε». Το πιστεύετε αυτό;

Η επιστροφή στην παιδικότητα είναι κυρίαρχο αίτημα στο πεδίο των τεχνών. Στην ιστορία της τέχνης μαθαίνουμε για τον πρωτογονισμό του Ματίς, του Πικάσο. Ο Le Corbusier για παράδειγμα, που θεωρείται ο σημαντικότερος αρχιτέκτονας του 20ού αιώνα, ανήκε στο κίνημα του πουρισμού. Ζωγράφιζε κάθε μέρα πριν πάει στο γραφείο του για να εμπνέεται. Οι ζωγραφικοί του πίνακες αποδίδουν τον κόσμο ως στοιχειώδη, ενώ ορισμένοι θυμίζουν παιδικές ζωγραφιές.

Εγώ προσωπικά αντιλαμβάνομαι την επιστροφή στην παιδικότητα μέσα από την ψυχαναλυτική, φροϋδική οπτική. Γεννιόμαστε με ορμή ζωής, η κοινωνία προσπαθεί να τιθασεύσει αυτή την ορμή, να μας εκπολιτίσει για να μπορέσουμε να συμβιώσουμε ως νομοταγείς πολίτες. Η κοινωνία δηλαδή καλουπώνει, πειθαρχεί, καλλιεργεί. Με την βοήθεια της τέχνης πιστεύω ότι μπορείς να ξαναβρείς ένα κομμάτι αυτής της αρχέγονης ορμής που έχει αποδυναμωθεί μέσα από την αναγκαστική διαδικασία του εκπολιτισμού. Ξαναβρίσκεις δηλαδή την πρωτογενή σου δύναμη, αλλά όχι ως μικρός άγριος, αλλά ως καλλιεργημένος, συνειδητοποιημένος και απελευθερωμένος ενήλικας δημιουργός.

Τι είναι πολιτισμός για εσάς;

Αντιλαμβάνομαι τον πολιτισμό μέσα από τα μάτια ενός αρχιτέκτονα. Δηλαδή μέσα από την οπτική ενός ανθρώπου που έχει μάθει να ισορροπεί τη σκέψη και την ύλη, τις ιδέες με την καθημερινότητα, διότι αυτό είναι η αρχιτεκτονική. Μια δημιουργική δραστηριότητα κατά την οποία χειρίζεσαι την ύλη και την καθημερινότητα στοχαστικά. Ο πολιτισμός για εμένα δεν αφορά μόνο στις μεγάλες ιδέες ή στα σημαντικά γεγονότα αλλά και στα απλά, υλικά, σωματικά πράγματα, στις καθημερινές ζωές των ανθρώπων.

Όταν ξεκίνησα το διδακτορικό μου διάβασα ένα βιβλίο που λέγεται «Η ιστορία σε ψίχουλα»  του Φρανσουά Ντοσέ. Σε αυτό ο συγγραφέας εξηγεί πώς εξελίχθηκε η ιστορία ως επιστήμη. Αυτό με επηρέασε πολύ γιατί ανακάλυψα κάτι μαγικό που με βοήθησε να συγκροτήσω όλη μου την σκέψη. Συνειδητοποίησα τη μεγάλη μετατόπιση που έγινε στη Γαλλία στις αρχές του 20^ου αιώνα από την ιστοριογραφία των μεγάλων γεγονότων και των μεγάλων ανδρών, στην κοινωνική και ανθρωπολογική πολιτισμική ιστορία των νοοτροπιών.

Ο παλαιότερος τρόπος να γράφεις ιστορία αφορούσε στα ανδραγαθήματα, στα μεγάλα πολεμικά και πολιτικά γεγονότα και καθόλου στην ιστορία της καθημερινότητας. Όμως η ζωή των ανθρώπων και η κοινωνική εμπειρία συγκροτούν και αυτά την Ιστορία. Στην Ελλάδα πολύ πρόσφατα έχουμε αρχίσει να μιλάμε για αυτήν την αντίληψη της επιστήμης της Ιστορίας. Το ίδιο συμβαίνει και στην αρχιτεκτονική. Έχουμε την ιστορία των μεγάλων και πολύ σημαντικών αρχιτεκτόνων με τα μοναδικά εμβληματικά έργα και σχετικά πρόσφατα και δειλά αρχίσαμε να ενδιαφερόμαστε  για τις κατοικίες των πολλών ανθρώπων και για το πώς αυτές διαμορφώνουν τον πολιτισμό της καθημερινότητας, κάτι που εγώ βρίσκω μαγικό.

Διπλωματική εργασία, σχεδίαση ενός ναού. Αναζήτηση του μέρους ως ραβδοσκόπος. Πως ήρθε η σκέψη αντί για τη σχεδίαση ενός ναού, να «επαναπροσδιορίσετε κάπως αιρετικά την ορθόδοξη τελετουργική»; Αντί για έναν ναό σχεδιάσατε ένα ελεύθερο ανοιχτό σύστημα, αποτελούμενο από 7 ξύλινες κατασκευές όσες και τα μυστήρια, πως ήρθε αυτή η έμπνευση;

Προέρχομαι από μια οικογένεια όπου η γιαγιά μου, από τη μεριά του πατέρα μου ήταν και δήλωνε άθεη. Η μητέρα μου και η οικογένειά της είχαν μια πιο συμβατική σχέση με τη θρησκεία. Ο πατέρας μου στράφηκε περίπου στα 35 του, στη θρησκεία. Οπότε εγώ μεγάλωσα σ’ ένα περιβάλλον πολύ κοντά στην ορθόδοξη παράδοση και πρακτική δίπλα σε έναν πατέρα που το είχε επιλέξει, ερχόμενος σε ρήξη με τη μητέρα του. Δηλαδή όχι κάτι σύνηθες για μια ελληνική οικογένεια. Ο πατέρας μου ήταν πάρα πολύ παθιασμένος με την ορθοδοξία, με είχε επηρεάσει βαθιά και γι’ αυτό εγώ στην διπλωματική μου εργασία στο Πολυτεχνείο σχεδίασα έναν ιερό ναό.

Αυτός ο ναός βρισκόταν  στο Μονοδένδρι, το χωριό όπου μεγάλωσα. Δεν ήταν ένα κτίριο αλλά ένα σύνολο από ξωκλήσια γύρω από το σπίτι των γονιών μου. Ήταν ένα σύμπλεγμα από επτά ξωκλήσια που συσχετίζονταν με τα επτά μυστήρια της ορθοδοξίας. Το κάθε ξωκλήσι για το κάθε μυστήριο, ήταν τοποθετημένο σε σημεία του τοπίου, στα οποία είχα ιδιαίτερα βιώματα παίζοντας εκεί ως παιδί. Όλη η διπλωματική μου βασιζόταν στην ιδέα της επιστροφής στην παιδική ηλικία. Το πιο χαρακτηριστικό, ήταν το ξωκλήσι που είχε σχεδιαστεί για το μυστήριο της βάπτισης. Αυτό είχε τοποθετηθεί σε μια ξύλινη εξέδρα μέσα στη θάλασσα.

Μέσα στη θάλασσα του Μονοδενδρίου υπάρχουν οι «μπάροι», λωρίδες βυθού που καλύπτονται με μαύρα φύκια και αναπτύσσονται παράλληλα με την ακτογραμμή. Οι ψαράδες χρησιμοποιούν αυτόν τον όρο για να προσδιορίσουν που έχει καλή ψαριά. Χαρτογραφούν δηλαδή μ΄ αυτόν τον τρόπο το βυθό. Ήδη ο πρώτος μπάρος βρισκόταν σε αυτό που ονομάζαμε «άπατα».  Πιο βαθιά είναι ο δεύτερος μπάρος και μετά ακολουθεί ο τρίτος και πάει λέγοντας. Ο μπάρος για εμάς τα παιδιά ήταν κάτι πάρα πολύ τρομακτικό, αποτελούσε ένα όριο. Τα πιο μεγάλα αγόρια για να δείξουν ότι είχαν τόλμη κολυμπούσαν στο μπάρο, εγώ ούτε καν που πλησίαζα. Θυμάμαι πολλές φορές έβλεπα στον ύπνο μου, σαν εφιάλτη ότι ξαφνικά ξυπνάω και είμαι στο μπάρο. Οπότε χρησιμοποίησα αυτή την εμπειρία μου συμβολικά για την βάπτιση, η οποία ως μυστήριο της ορθοδοξίας συμβολίζει το θάνατο του βρέφους που δεν είναι χριστιανός και την αναγέννησή του, ως χριστιανό. Είχα σχεδιάσει μία ξύλινη εξέδρα που έφθανε μέχρι τον μπάρο. Εκεί υπήρχε ένα μεγάλο ξύλινο χωνί σαν αμφιθέατρο. Στο κέντρο του είχα σχεδιάσει μια τρύπα με γυαλί απ’ όπου έβλεπες το μπάρο και εκεί πάνω είχα τοποθετήσει την κολυμπήθρα. Οπότε όταν βάπτιζες το παιδί, τελετουργικά ήταν σαν να βυθίζεται στο μπάρο που ήταν η άβυσσος και το χάος και να αναγεννάται με την ανάδυση, ως χριστιανός.

Υπήρχε κάτι στην ορθόδοξη πρακτική γοητευτικό και συνάμα δυστοπικό. Νομίζω πως στη διπλωματική μου προσπάθησα να καταλάβω και να ξεχωρίσω τι είναι αυτό που με γοητεύει για να στηριχτώ εκεί και να δημιουργήσω. Τον ναό αυτό τον σχεδίασα αυστηρά ως ορθόδοξο και μάλιστα σε συνεργασία με έναν πολύ ονομαστό ιερέα της πόλης των Πατρών. Εκείνος με είχε διαβεβαιώσει πως αυτό που πρότεινα ήταν συμβατό με το ορθόδοξο δόγμα και την τελετουργική πρακτική και μπορούσε να υλοποιηθεί. Ο σχηματισμός του συμπλέγματος με τα ξωκλήσια σχημάτιζε ένα σταυρό όπου στο κέντρο του, βρισκόταν το σπίτι των γονιών μου. Αυτό εγώ δεν το είχα συνειδητοποιήσει, το αντιλήφθηκα την ημέρα που παρουσίαζα τη διπλωματική μου, μετά το σχόλιο ενός καθηγητή. Σχεδίασα λοιπόν ασυνείδητα έναν ναό με κέντρο το σπίτι μου! Ήταν ένα τελείως βιωματικό έργο. Όσο σχεδίαζα τον ορθόδοξο αυτό ναό, εγώ διάβαζα στα κλεφτά βιβλία για την μαγεία. Αργότερα κατάλαβα ότι αυτό που με γοήτευε, ήταν το τελετουργικό των μαγικών πρακτικών. Αυτό το πρωτόγονο θρησκευτικό συναίσθημα εκφρασμένο στην ύλη, έτσι ακριβώς όπως το αντιλαμβάνονται οι ανθρωπολόγοι. Κάπως έτσι ήρθα σε επαφή με την ανθρωπολογία.

Το project αυτό ήθελα να με συγκινεί βαθιά. Θυμάμαι πως ο καθηγητής μου Δημήτρης Φιλιππίδης, μου είχε ζητήσει να διαλέξω με προσοχή το οικόπεδο που θα χτίσω το ναό μου. Είχα γυρίσει όλη την Αθήνα και του πήγαινα διάφορες προτάσεις. Αυτός τις απέρριπτε όλες. Μου είχε πει λοιπόν ότι για να βρω το κατάλληλο μέρος θα έπρεπε να πάω σαν ραβδοσκόπος και εκεί που θα άρχιζε να τρέμει το ραβδί μου – εκεί που θα συνέβαινε δηλαδή ένα μικρό θαύμα- εκεί θα έχτιζα το ναό μου. Θυμάμαι ότι ήταν Πάσχα και γυρνούσα στο Μονοδένδρι για να πάω στους γονείς μου και με το που φθάνω, με κατακλύζει ένα κύμα συγκίνησης και λέω εδώ θα την κάνω εκκλησία.

Θα θέλατε να μου περιγράψετε βιωματικά τη σχέση σας με τον Δημήτρη Φιλιππίδη και την αξιακή επίδραση που είχε και έχει στη ζωή σας;

Ο Δημήτρης Φιλιππίδης είναι ένας άνθρωπος πολύ σημαντικός για εμένα. Είναι ένας στοχαστικός αρχιτέκτονας που εργάστηκε μέσα στο ακαδημαϊκό περιβάλλον διατηρώντας μια σπάνια ισορροπία ανάμεσα στην συλλογική ταυτότητα της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ και τις δικές του απόψεις που συχνά ήταν αποκλίνουσες έως και αιρετικές. Πάντα με εντυπωσίαζε το ότι δεν φοβόταν να εκφράσει την άποψή του, ακόμα και αν αυτό σήμαινε σύγκρουση. Πάντα όμως αυτή την σύγκρουση την έκανε με τον πιο ευγενή τρόπο. Αυτό με γοήτευε τρομερά πάνω του. Είναι ένας αρχιτέκτονας εξαιρετικά εργατικός, δημιουργικός, τολμηρός, ελεύθερος και αυτοπειθαρχημένος ταυτόχρονα. Κοντά του έμαθα πώς να ισορροπώ και εγώ αυτές τις ιδιότητες.

Όταν έκανα το μεταπτυχιακό μου στο Columbia University της Νέας Υόρκης μου έκαναν πρόταση να συνεχίσω εκεί με υποτροφία για το διδακτορικό μου. Ένα βράδυ γύρισα στο σπίτι πήρα τηλέφωνο τον Δημήτρη Φιλιππίδη, άρχισα να κλαίω. Του εξομολογήθηκα μέσα σε λυγμούς ότι εγώ δεν θέλω να κάνω το διδακτορικό μου στην Νέα Υόρκη, θέλω να γυρίσω στην Ελλάδα για να δουλέψουμε μαζί. Οπότε πάντα αισθάνομαι πως σ’ ένα βαθμό γύρισα στην Ελλάδα για τον Δημήτρη Φιλιππίδη. Πιστεύω πως τον παίδεψα μέχρι να τελειώσω το διδακτορικό μου, γιατί δεν μου ήταν εύκολο να συνθέσω τις δικές μου επιθυμίες, το τι θέλω εγώ από ένα διδακτορικό με τις πειθαρχίες του πεδίου τις οποίες σε έναν βαθμό οφείλεις να ακολουθήσεις αν θέλεις να παραμείνεις σε ένα πλαίσιο επιστημονικού διαλόγου και να μην αναχωρήσεις ως ερημίτης. Ο άνθρωπος αυτός μου επέτρεψε να αργοπορήσω όσο χρειαζόμουν για να βρω αυτές ακριβώς τις ισορροπίες και θα του είμαι πάντα ευγνώμων για αυτό.

Καταφέρατε ίσως την πιο καίρια στιγμή της ζωής σας, που έπρεπε να διαλέξετε έναν δρόμο που θα καθόριζε και την υπόλοιπη ζωή σας και πήρατε την σωστή απόφαση για εσάς. Δρώντας ενδεχομένως, εκτός της αυτοπειθαρχίας που θα υπαγόρευε μια πετυχημένη καριέρα στην Αμερική, επιλέγοντας τελικά αυτό που πραγματικά θέλατε για τη ζωή σας. Είναι κάτι που θέλει τρομερό θάρρος και τόλμη κάτι τέτοιο.

Πάντα έλεγα γελώντας ότι η οικογένεια μου με έστειλε στο Αρσάκειο για να μορφωθώ και να γίνω μια «σωστή κυρία», μια Αρσακειάδα όπως λέγεται χαριτολογώντας. Εγώ όμως δεν έκανα φιλίες με τα «καλά κορίτσια», αλλά με τις συμμαθήτριες μου, που ήταν ή ελεύθερα πνεύματα οι ίδιες ή απολάμβαναν ελευθεριότητες, σπάνιες για την εποχή, από τις οικογένειές τους. Σε αυτές τις ελευθεριότητες φυσικά εγώ δεν συμμετείχα γιατί δεν επιτρεπόταν από την οικογένειά μου, τα άκουγα όμως όλα και τα ρουφούσα με φοβερή λαιμαργία. Συμμετείχα δηλαδή σε αυτές τις παρέες και τις περιπέτειές τους μόνο γλωσσικά, με περιγραφές (γέλια). Επίσης έχοντας δώσει πολλές μάχες στη ζωή μου νομίζω ότι είναι ξεκάθαρη για εμένα η εξής διατύπωση: Δεν υπάρχει πιο δύσκολο πράγμα στον κόσμο απ’ το να κάνεις αυτό που πραγματικά θέλεις. Ή μάλλον όχι, υπάρχει: Το να μην το κάνεις! Δηλαδή ενώ φαίνεται απίστευτα δύσκολο να πεις την αλήθεια, και να παλέψεις για αυτό που εσύ θες, μακροχρόνια είναι χειρότερο το να μην το κάνεις.

Δεν υπάρχει πιο δύσκολο πράγμα στον κόσμο απ’ το να κάνεις αυτό που πραγματικά θέλεις. Ή μάλλον όχι, υπάρχει: Το να μην το κάνεις! Δηλαδή ενώ φαίνεται απίστευτα δύσκολο να πεις την αλήθεια, και να παλέψεις για αυτό που εσύ θες, μακροχρόνια είναι χειρότερο το να μην το κάνεις.

Ως άνθρωπος έχετε δυο αντίθετα χαρακτηριστικά μεταξύ τους, μέσα από αυτά που μου διηγείστε. Το ένα περιέχει κάτι παραδοσιακό – συντηρητικό και το άλλο είναι κάτι πολύ προοδευτικό. Πώς καταφέρνετε και συμπεριλαμβάνετε το ένα μέσα στο άλλο ουσιαστικά;

Μου έρχεται στο μυαλό μια φωτογραφία του Ρενέ Μαγκρίντ, του σουρεαλιστή ζωγράφου που λατρεύω. Είναι καθισμένος σε μια καρέκλα μέσα σ’ ένα Παρισινό αστικό σαλονάκι. Η γυναίκα του, του έχει στρώσει ένα χαλάκι από κάτω για να μην λερώνει με τις μπογιές του και αυτός στέκεται τελείως αυτοπειθαρχημένος και ζωγραφίζει τα τρελά του μέσα σ’ έναν απολύτως προκαθορισμένο χώρο. Νομίζω ότι ταυτίζομαι απόλυτα μ’ αυτή την εικόνα.

Ας πάμε τώρα στον τρόπο που δουλεύετε περισσότερο. Κατά τη διάρκεια ενός πρότζεκτ, ακολουθείται μια διαδικασία που μοιάζει πολύ με την μαιευτική μέθοδο του Σωκράτη. Πιστεύετε ότι ο χώρος που κατοικούμε μπορεί να μας οδηγήσει σε κάποια γνώση που σχετίζεται με την αληθινή γνώση του εαυτού μας;

Πάντα πίστευα ότι το σπίτι είναι ο καθρέφτης του εαυτού μας. Το σπίτι μας είναι ο χώρος μέσα στον οποίο περνάμε την καθημερινότητά μας. Είναι ο χώρος στον οποίο αισθανόμαστε άνετα να κάνουμε κάποια πράγματα που ίσως να μην τα κάναμε σε δημόσια θέα. Είναι ο ιδιωτικός μας χώρος. Άρα δεν αποτυπώνονται κάποια χνάρια του εαυτού μας σ’ αυτή την σφαίρα της οικειότητας; Εσείς δεν βλέπετε στα σπίτια των φίλων σας, κάποια κομμάτια του εαυτού τους;

Με γοητεύει πολύ το να βάλω την τέχνη μου, την αρχιτεκτονική, στην υπηρεσία του ανθρώπου για τον οποίο σχεδιάζω, έτσι ώστε αυτό που ενστικτωδώς θα αποτύπωνε από μόνος του στο χώρο, εγώ να το αποτυπώσω με έναν πιο εκφραστικό τρόπο. Ταυτόχρονα μου αρέσει πολύ να προσφέρω στον κάτοικο τα εργαλεία της αρχιτεκτονικής, που είναι στοχαστικά, έτσι ώστε ο ίδιος να σταθεί απέναντι σ’ αυτό το χνάρι που αφήνει μέσα στην καθημερινότητά του και να το ξανασκεφτεί. Είναι όντως αυτό που επιθυμεί;

Για εμένα η αρχιτεκτονική θεμελιώνεται στην Αναγέννηση. Γεννιέται τη στιγμή που άνθρωποι οι οποίοι χτίζουν, ταυτόχρονα γράφουν γι’ αυτό που κατασκευάζουν. Δημιουργούν ένα αφήγημα γύρω από το γιατί χτίζουμε, όπως χτίζουμε. Δεν είμαι υπέρ μιας άλλης Σχολής σύμφωνα με την οποία η αρχιτεκτονική είναι μια χειρωνακτική δημιουργία. Αντιθέτως συμμερίζομαι περισσότερο εκείνη την κατεύθυνση που υποστηρίζει ότι η αρχιτεκτονική είναι μια δραστηριότητα ταυτόχρονα χειρωνακτική και διανοητική, στοχαστική.

Θεωρώ τον εαυτό μου συνεχιστή μιας κατεύθυνσης που λέγεται φονξιοναλισμός και έχει αναπτυχθεί τα τελευταία 100 χρόνια. Πρόκειται για μια αρχιτεκτονική και ταυτόχρονα φιλοσοφική τοποθέτηση, των Δασκάλων του Μοντερνισμού που άνθισε στις αρχές του 20ού αιώνα. Οι φονξιοναλιστές ισχυρίζονται πως η αρχιτεκτονική είναι μια τέχνη η οποία σε βοηθά να σκεφτείς πώς θες να λειτουργείς μέσα στην καθημερινότητα.

Όταν συζητώ με έναν άνθρωπο για τον οποίο σχεδιάζω το σπίτι του, η αρχιτεκτονική διαπραγμάτευση οδηγεί σε μια μετατόπιση της συζήτησης που μας απομακρύνει από την ενασχόληση με το ντεκόρ. Μιλάμε για το πώς ζούμε μέσα στο σπίτι μας. Η φοβερή καινοτομία των φονξιοναλιστών ήταν ότι ισχυρίστηκαν πως η αναζήτηση της αισθητικής ταυτίζεται με τη διαπραγμάτευση της λειτουργίας, την αλήθεια δηλαδή της ίδιας της ζωής. Form follows function, έλεγαν. Επομένως το ότι δεν ασχολούμαστε με το ντεκόρ είναι αισθητική άποψη.  

Ο Μοντερνισμός είναι το κίνημα που αφαίρεσε το διάκοσμο από τα κτίρια. Ο Adolf Loos, πατέρας του Mοντερνισμού είχε πει τη φοβερή φράση “Ornament is a crime”. Oι αρχιτέκτονες στο μεσοπόλεμο συνομιλούσαν με ψυχαναλυτές – o Φρόιντ συμμετείχε στους κύκλους των αρχιτεκτόνων- μαζί με φιλοσόφους, γλωσσολόγους και μουσικούς. Μετά τον πόλεμο αυτό όλο διαλύθηκε, η Ευρώπη καταστράφηκε, οι παρέες των διανοούμενων και των καλλιτεχνών της σκορπίστηκαν. Φτάνουμε λοιπόν μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου οι Αμερικανοί αρχιτέκτονες όπως ο Philip Johnson αισθητικοποιούν την αφαίρεση, της αφαιρούν όλο το στοχαστικό της περιεχόμενο, και την κατανοούν ως νέο «στυλ» το «minimal» που λέμε.

Τη λέξη «στυλ» οι πρώτοι Μοντέρνοι την απέρριπταν. Θεωρούσαν ότι η αφαίρεση που πρότειναν μέσω της αρχιτεκτονικής τους δεν ήταν στυλιστική, αλλά εξέφραζε ένα αξιακό σύστημα και είχε πολιτική στόχευση. Ο Le Corbusier έλεγε: «Θα κάνουμε αρχιτεκτονική ή επανάσταση». Το ζητούμενο ήταν να κατασκευάσουν έναν υλικό κόσμο που υποστηρίζει την κοινωνική δικαιοσύνη. Με απλά λόγια είπαν ότι δεν αποδέχονται να σχεδιάζουν αρχοντικά για τους λίγους ενώ η πλειοψηφία των ανθρώπων ζει σε τρώγλες. Διότι αυτή ήταν η κατάσταση στην Ευρώπη των αρχών του 20ού αιώνα, όπως εξάλλου και στην Ελλάδα. Ελάχιστοι κατοικούσαν στα όμορφα βικτωριανά ή νεοκλασσικά κτίρια που σήμερα νοσταλγούμε. Οι περισσότεροι έμεναν σε σπίτια που είχαν χώμα αντί για δάπεδο! Υποστηρίζοντας οι πρώτοι Μοντέρνοι την αισθητική της αφαίρεσης καλλιέργησαν σταδιακά στην Ευρωπαϊκή κοινωνία την αγάπη για την λιτότητα, την αντίληψη πως δεν είναι «όμορφο» να μένεις σε ένα επιδεικτικό παλάτι και γύρω σου οι άλλοι να ζουν σε παραπήγματα. Σήμερα οι περισσότεροι Ευρωπαίοι θεωρούμε ότι το να κατοικούμε σε ένα χρυσοποίκιλτο σπίτι δεν δείχνει μόνο κοινωνική αναλγησία, αλλά και έλλειψη αισθητικής, δεν μας αρέσει να το κάνουμε, δεν είναι πως δεν το επιλέγουμε επειδή «δεν πρέπει». Αυτό είναι μια πολιτισμική κατάκτηση. Το ότι η επιλογή της αφαίρεσης είναι προϊόν καλλιέργειας φαίνεται αν θυμηθούμε πως σε άλλες περιοχές του πλανήτη ακόμα οι άνθρωποι επιλέγουν να μένουν σε πλουμιστά παλάτια ενώ γύρω τους οι συμπολίτες τους κατοικούν σε άθλιες συνθήκες.

Δυστυχώς όμως όλο αυτό το πολιτισμικό επίτευγμα του Μοντέρνου αποδυναμώθηκε μετά τον πόλεμο. Θυμάμαι ότι στο μεταπτυχιακό μου είχα διαβάσει τον Siegfried Kracauer, έναν Γερμανό φιλόσοφο της Σχολής της Φρανκφούρτης.  Αυτός υποστηρίζει ότι: «Το όραμα του Διαφωτισμού δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Αποτύχαμε.». Μετά τον πόλεμο οι Ευρωπαίοι αρχιτέκτονες δεν είχαν πολλά περιθώρια για φιλοσοφικές αναζητήσεις διότι κλήθηκαν να ανοικοδομήσουν μια κατεστραμμένη ήπειρο. Στην Αμερική δυστυχώς ενώ το πολιτικό και αξιακό πρόταγμα του Μοντέρνου θα μπορούσε να εξελιχθεί, επειδή ίσως η κοινωνία ήταν πιο νεαρή, συνέβη μια παράξενη παλινδρόμηση. Το Μοντέρνο κίνημα μετονομάστηκε σε «στυλ» και επανήλθαμε στην λογική της αρχιτεκτονικής της επίδειξης του 19^ου αιώνα. Σήμερα λοιπόν φτιάχνουμε «μινιμαλιστικές επαύλεις»! Η απόλυτη παρανόηση της αρχικής σύλληψης.

Εμένα δεν με ενδιαφέρει το «μινιμαλιστικό στυλ», με ενδιαφέρει το βάθος και η ουσία της αφαίρεσης. Συζητώ με τον άνθρωπο για τον οποίο σχεδιάζω αν επιθυμεί να ζήσει σε ένα σεμνό σπίτι, που δεν κραυγάζει, δηλώνοντας έτσι έμπρακτα τις δημοκρατικές του πεποιθήσεις και αν προτιμά την ελευθερία που του προσφέρει η αφαίρεση ή αν θέλει να μένει σε ένα υπερμεγέθες σπίτι γεμάτο αναρίθμητα αντικείμενα τα οποία καλείται να φροντίζει, να καθαρίζει και να υπηρετεί.

Θα θέλατε να μας αναλύσετε τον συγκινησιακό φονξιοναλισμό, το νέο ελληνικό κίνημα αρχιτεκτονικής που ονειρεύεστε να δημιουργήσετε;

Πάντα με γοήτευαν πολύ, στην ιστορία της αρχιτεκτονικής και την ιστορία της τέχνης οι ομάδες διανοουμένων και καλλιτεχνών που δημιουργούσαν κινήματα. Βρίσκω φοβερά ενδιαφέρουσα την ιδέα της δημιουργίας ενός κύκλου ανθρώπων οι οποίοι στοχάζονται γύρω από ζητήματα τα οποία τους απασχολούν. Πάντα ονειρευόμουν λοιπόν να βρεθώ μέσα σε ένα τέτοιο κύκλο. Δουλεύοντας στην Ελλάδα, αυτό που δεν αντέχω είναι να αισθάνομαι ότι είμαι καταδικασμένη να ζω σε μια επαρχία που θα ακολουθήσει αυτό που δημιουργείται κάπου αλλού. Αυτό δεν το δέχομαι και το βρίσκω φοβερά βαρετό και αναχρονιστικό για την πολιτισμική φάση στην οποία βρισκόμαστε.

Προσπαθούσα λοιπόν να σκεφτώ με ποιον τρόπο θα μπορούσαμε οι Έλληνες αρχιτέκτονες να συμβάλουμε δημιουργικά σε ένα διεθνές περιβάλλον. Σκέφτηκα πως η ανθρωπολογική και μαζί ψυχαναλυτική προσέγγιση της αρχιτεκτονικής θα ήταν μια πρωτοποριακή κατεύθυνση που οι Έλληνες αρχιτέκτονες θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε. Στην Ελλάδα έχουμε πολύ μεγάλο ποσοστό ιδιοκατοίκησης. Οι Έλληνες αγαπούν τα σπίτια τους και τα θεωρούν σημαντικά, εκφραστικά του Εαυτού ή της οικογένειάς τους, φορείς της ιστορίας τους. Έτσι υπέθεσα ότι μια αρχιτεκτονική της κατοικίας που εκφράζει τους ανθρώπους, τις ζωές και τις ιστορίες τους θα μπορούσε να εξελιχθεί στην Ελλάδα. Είναι κάτι που με ενδιαφέρει πολύ, το συζητώ με φίλους αρχιτέκτονες, με καλλιτέχνες, με ψυχαναλυτές. Πιστεύω ότι σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό πολλοί  Έλληνες αρχιτέκτονες το κάνουν ούτως ή άλλως, λόγω του τρόπου με τον οποίο παράγεται η κατοικία στην Ελλάδα και χάρη στις στενές διαπροσωπικές σχέσεις που αναπτύσσουν με τους εργοδότες τους, απλώς εγώ το θεωρητικοποιώ και το ονοματίζω.

Εκτιμώ ιδιαίτερα προσπάθειες που κάνουν άλλες κοινωνίες, να λειτουργήσουν συλλογικά και να δημιουργήσουν μια ισχυρή σύγχρονη πολιτισμική ταυτότητα. Αυτό θεωρώ πως έχει μια μεγάλη δυναμική. Θα ονειρευόμουν για παράδειγμα οι σύγχρονοι Έλληνες αρχιτέκτονες να κάνουμε μια μεγάλη έκθεση στη Tate Modern, προτείνοντας κάτι στο διεθνές κοινό, για παράδειγμα το Emotional Functionalism. Και έτσι να προκαλέσουμε έναν διάλογο, να συναντηθούμε με άλλους αρχιτέκτονες με πιθανά ενδιαφέροντα για αντίστοιχες κατευθύνσεις ή να έρθουμε σε δημιουργική αντιπαράθεση με άλλους. Δεν γίνεται να φοβόμαστε να δοκιμάζουμε και να προτείνουμε πράγματα! Μόνο έτσι εξελίσσεται ο πολιτισμός.

Πιστεύω είναι μια εξαιρετική ιδέα και εκτός από όνειρο, θεωρώ ότι έχει τη βάση να πραγματοποιηθεί κάτι τέτοιο. Γιατί δεν το προσπαθείτε;

Νομίζω ότι το προσπαθώ, αλλά πρέπει να γίνει σωστά. Οπότε αυτή την περίοδο γράφω το βιβλίο μου με τον ομώνυμο τίτλο, «Συγκινησιακός Λειτουργισμός» το οποίο ολοκληρώνει το μεταδιδακτορικό μου. Τώρα αναπτύσσω πιο ξεκάθαρα την ψυχαναλυτική διάσταση της αρχιτεκτονικής ενώ στο διδακτορικό μου έχω δώσει περισσότερο βάρος στην σχέση με την κοινωνική ανθρωπολογία. Ο Συγκινησιακός Λειτουργισμός είναι μια κατεύθυνση που έχω συγκροτήσει σε συνεργασία με τον Παναγιώτη Τουρνικιώτη, εμβληματικό καθηγητή Θεωρίας της Αρχιτεκτονικής στην Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του ΕΜΠ, ιδιοφυή στοχαστή που μου επέτρεψε να είμαι τολμηρή, κάτι εξαιρετικά σπάνιο στην Ελλάδα.

Πιστεύω ότι από τη θεωρία στην πράξη ένα χαρακτηριστικό σας έργο που ακολουθεί όλο το στοχαστικό αυτό υπόβαθρο είναι «το Κουτί που πετάει». Ωστόσο έχω μια απορία σε σχέση με ένα δομικό στοιχείο του έργου που μου έκανε εντύπωση. Για ποιο λόγο έχετε κλείσει τους υπαίθριους χώρους από τη μία πλευρά του κτίσματος, αν αναλογιστούμε όλη την παραπάνω κουβέντα που έχουμε κάνει, η οποία σχετίζεται με την πολιτιστική εξέλιξη και την απελευθέρωση συνολικά;

Από την στιγμή που υποστηρίζω έναν συγκινησιακό λειτουργισμό στην αρχιτεκτονική δεν είναι δυνατόν να αποδέχομαι το ότι υπάρχει ένα σπίτι που απευθύνεται σε όλους. Κάθε σπίτι που σχεδιάζω αφορά και ανταποκρίνεται στον κάτοικό του. Θα σας διηγηθώ ένα αστείο περιστατικό από την συνεργασία μου με τη κάτοικο του σπιτιού στο Χαϊδάρι. Μου λέει στην πρώτη μας συνάντηση: «κ. Κιούρτη δεν ξέρω αν μπορείτε να ικανοποιήσετε τις επιθυμίες μου. Θέλω κάτι αντιφατικό, άπλετο φως αλλά να μην βλέπω και να μην με βλέπει κανένας.» Οπότε εγώ αυτό ακριβώς έκανα.

Δημιούργησα αυλές εσωστρεφείς που επιτρέπουν στα δωμάτια να έχουν μεγάλα ανοίγματα και πολύ φως, εμποδίζοντας ταυτόχρονα το βλέμμα της γειτονιάς να εισχωρήσει στο σπίτι. Κάποιοι άνθρωποι θέλουν να βλέπουν και να εκτίθενται. Άλλοι επιθυμούν μεγαλύτερη προστασία της ιδιωτικότητά τους. Είναι καταπιεστικό να θεωρούμε πως όλοι πρέπει να θέλουμε τα ίδια πράγματα και να ζούμε με τον ίδιο τρόπο.

Βέβαια να σημειώσω ότι στο συγκεκριμένο σπίτι, έχω επί της ουσίας περιορίσει τις οπτικές φυγές στα υπνοδωμάτια. Εκεί υπάρχουν οι εσωτερικές αυλές. Το καθιστικό έχει μια τεράστια τζαμαρία με θέα προς όλη την πόλη. Μια τέτοια διαχείριση των ανοιγμάτων της κατοικίας πιστεύω πως είναι πολύ πρακτική και θα άρεσε στους περισσότερους ανθρώπους. Θα ήθελα να αναλογιστούν οι Έλληνες πόσο συχνά στο υπνοδωμάτιό τους έχουν κλειστές τις κουρτίνες. Σχεδόν πάντα.

Εκεί πέτυχα το εξής, μπροστά από τον υπνοδωμάτιο υπάρχει μια μεγάλη τζαμαρία, η οποία βλέπει σε μια βεράντα. Προοπτικά βλέπεις ουρανό αν είσαι για παράδειγμα ξαπλωμένος στο κρεβάτι σου και κοιτάζεις προς τα έξω και προς τα πάνω. Επίσης έχεις οπτική της πόλης από την σχισμή που έχω δημιουργήσει στην βάση της περιφερειακής μάντρας. Άρα έχω επαναπροσδιορίσει την λειτουργία της κουρτίνας! Η μάντρα που έχω δημιουργήσει μοιάζει με μια κουρτίνα που όμως έχει μετατοπιστεί προς τα έξω και σου επιτρέπει όμορφες οπτικές. Πάντως καλό είναι να θυμόμαστε πως δεν θέλουμε όλοι οι άνθρωποι τα ίδια πράγματα.

Μπορείτε να μας δώσετε ένα παράδειγμα γι’ αυτό, για να καταλάβουμε τι εννοείτε;

Με τον αδερφό μου, έχουμε μεγαλώσει στο ίδιο περιβάλλον. Και όμως είμαστε τόσο διαφορετικοί μεταξύ μας. Εμένα μου αρέσει για παράδειγμα να ζω στην πόλη και όταν τελειώνω τη δουλειά απολαμβάνω να κάνω έναν περίπατο μέσα στο δρόμο και την κίνηση, βάζοντας μουσική και σκεπτόμενη τα projects μου. Ο αδερφός μου αγαπά τη φύση, θέλει να μένει σε σπίτι με κήπο και να έχει κοντά του πάρκο για να τρέχει. Εγώ δεν θα έμενα ποτέ σ’ ένα τέτοιο σπίτι, ωστόσο όταν χρειάστηκε, μπήκα στη θέση του αδερφού μου και βρήκα γι’ αυτόν ένα όμορφο εξοχικό σπίτι στα προάστια του Λονδίνου. Όμως αυτή είναι η δουλειά μου, σχεδιάζω για άλλους και πρέπει να μπορώ να μπω στη θέση τους, για να καταλάβω τι είναι αυτό που θέλουν ώστε να το σχεδιάσω, μένοντας βέβαια πιστή σε κάποιες ευρύτερες αξίες τις οποίες υπηρετώ σε όλα μου τα έργα.

Διαμένετε εδώ και αρκετά χρόνια σ’ ένα σπίτι το οποίο έχετε σχεδιάσει κατά τις ανάγκες σας, ακολουθώντας προφανώς την ίδια διαδικασία που ακολουθείτε και με τους πελάτες σας. Το σπίτι σας είναι κατάλευκο και σχεδόν άδειο, είναι μέρος της αρχιτεκτονικής φιλοσοφίας που ενστερνίζεστε;

Να πω εδώ ότι δεν πιστεύω στο μινιμαλισμό υπό την έννοια της απόρριψης των αντικειμένων. Πιστεύω σ’ ένα «ήρεμο» περιβάλλον που θα αναδείξει την ιδιοσυγκρασία και την ιδιαιτερότητα του κάθε ανθρώπου. Πριν λίγο καιρό ήρθε στο σπίτι μου η Amber Charmei, συγγραφέας και ταλαντούχα μάγειρας, και μου ζήτησε να μαγειρέψει στην κατάλευκη και άδεια σχεδόν κουζίνα μου. Μου λέει « Ξέρω τι θέλω να μαγειρέψω στην κουζίνα σου, λευκά marshmallows.».

 Ήρθε λοιπόν με τα σύνεργά της και άρχισε να μαγειρεύει, ενώ εγώ φωτογράφιζα αυτό που συνέβαινε. Όλο αυτό ήταν τόσο μαγικό και θεατρικό. Κάποια στιγμή θέλω να το δημοσιεύσω, σαν ένα μικρό φωτογραφικό project μέσα από το οποίο εξηγώ το λόγο που προτείνω μια απλή λευκή κουζίνα. Μια γυναίκα μέσα στον γοητευτικό «χαμό» που παράγει η μαγειρική «γράφει» απίστευτα ωραία, σε ένα ουδέτερο και απλό περιβάλλον. Θυμηθείτε τις γκαλερί όπου τα έργα προβάλλονται πάνω σε άσπρους τοίχους. Εγώ θεωρώ τη ζωή τέχνη, οπότε αν η ζωή των ανθρώπων είναι πράγματι τέχνη, πώς πρέπει να είναι τα σπίτι των ανθρώπων; Σαν γκαλερί βέβαια.

Βέβαια δεν γίνομαι δογματική, προσεγγίζω το θέμα κατά περίπτωση. Για παράδειγμα, δεν έχω εμμονή με το λευκό. Θα σας πω μια αστεία ιστορία. Φτιάχναμε το σπίτι μιας πολύ καλής μου φίλης, ψυχιάτρου, της Μυρτώς Βερυκίου, η οποία μου ζήτησε εξαρχής να συμφωνήσουμε ότι δεν θα κάνουμε το σπίτι λευκό. Λέω «Εντάξει κανένα πρόβλημα». Αφού τελείωσαν οι εργασίες και ήρθε η ώρα να βάψουμε, αρχίσαμε να δοκιμάζουμε χρώματα. Ειλικρινά δοκιμάσαμε πάρα πολλά χρώματα, είχαμε σπάσει το κεφάλι μας, δεν μας ταίριαζε κανένα. Και στο τέλος καταλήξαμε στο λευκό, το οποίο ήταν η ιδανική αλλά και η μόνη λύση για το σπίτι που είχε δημιουργηθεί. (γέλια)

Ένα νέο σπίτι στην αρχή είναι άδειο και στη συνέχεια με τα χρόνια γεμίζει. Θα ήθελα να μας μιλήσετε λίγο για την σχέση σας με την ύλη και τα υλικά αντικείμενα. Γιατί έχετε επιλέξει να παραμένει άδειο το σπίτι σας χωρίς πολλά αντικείμενα που έχουν είτε μια χρηστική αξία είτε συναισθηματική αξία;

Το καμαρίνι μου, το μικρό δωματιάκι στην Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ στο οποίο δούλευα την διπλωματική μου, ήταν το πιο γεμάτο, το πιο πληθωρικό καμαρίνι σε όλη την σχολή. Ήταν το σπιτάκι της μάγισσας, γεμάτο με μπουκαλάκια, φύκια, κοχύλια, κρεμασμένες σε σχοινάκια παιδικές ζωγραφιές, ένα στόρι γιαπωνέζικο, ένας κυριολεκτικός χαμός. Τώρα ίσως περνώ μία περίοδο της ζωής μου όπου θέλω να αφαιρώ για να μπορώ να σκέφτομαι πιο ελεύθερα. Δεν ξέρω όμως πως θα αισθάνομαι στο μέλλον.

Θυμάμαι πάντως μια φράση την οποία είχα συλλάβει όταν με είχε πιέσει πολύ ένας πελάτης μου να βάλουμε μέσα σε ένα έργο, αντικείμενα που μου φαίνονταν άσχετα: «Υπάρχει η αφαίρεση και η τέχνη, όλα τα ενδιάμεσα είναι μια απλή μετριότητα.» Αν θέλουμε να βάλουμε κάτι στον τοίχο, να βρούμε έναν σύγχρονο Έλληνα καλλιτέχνη, όχι κάτι απλώς για να γεμίσουμε τον τοίχο. Επίσης ένα αντικείμενο με το οποίο είμαστε πραγματικά συναισθηματικά συνδεδεμένοι σίγουρα να το κρατήσουμε. Η ανθρωπολογία με βοήθησε πολύ να καταλάβω ότι τα αντικείμενα, τα δώρα για παράδειγμα είναι κάτι πάνω στο οποίο έχει στηθεί όλος ο πολιτισμός. Άρα ναι στα αντικείμενα, αλλά αποδίδοντάς τους την σημασία που τους αξίζει.

Πολλές φορές ακολουθούμε κάποιες διαδικασίες που σχετίζονται με το ότι είμαστε συναισθηματικά συνδεδεμένοι με αντικείμενα που δεν θέλουμε να τα αποχωριστούμε και έτσι προβαίνουμε σε ένα είδος τελετουργικών προκειμένου με κάποιο τρόπο να τα ενσωματώσουμε στη ζωή μας με ένα «διακριτικό» τρόπο ή να αποχωριστούμε πιο ομαλά. Συμφωνείτε;

Oι τελετουργικές πρακτικές διευκολύνουν πολλές καταστάσεις. Πρόσφατα ανασχεδίασα ένα διαμέρισμα στην Πάτρα. Ο κάτοικος είχε γεννηθεί και μεγαλώσει εκεί, ήταν το σπίτι της μητέρας του η οποία είχε πρόσφατα πεθάνει. Το σπίτι αυτό ήταν γεμάτο έπιπλα, επενδύσεις, διακοσμητικά, αντίκες, πράγματα μεγάλης αντικειμενικής αλλά και συναισθηματικής αξίας. Ο κάτοικος με την σύζυγό του ήθελαν να ανακαινίσουν το σπίτι για να μπορέσουν να ζήσουν μέσα σ’ αυτό την δική τους ζωή. Όμως δυσκολεύονταν να διαχειριστούν το αποτύπωμα που είχε αφήσει η μητέρα. Σκέφτηκα λοιπόν και τους πρότεινα ένα τελετουργικό για να καθαρίσουμε το σπίτι με σεβασμό στην ζωή που έφυγε αλλά και με γενναιοδωρία στην ζωή που ήρθε.

Ο κάτοικος είναι σημαντικός συντελεστής του Πατρινού Καρναβαλιού. Το Πατρινό Καρναβάλι στην Ελλάδα είναι γνωστό μέσω της πιο εμπορικής του πτυχής. Όμως εκτός από αυτή υπάρχει κάτι εξαιρετικά δημιουργικό το οποίο γνωρίζουν και ζουν μόνο λίγοι άνθρωποι της πόλης. Το Πατρινό Καρναβάλι στηρίζεται σε ένα σύστημα από παιχνίδια πόλης τα οποία αναπτύσσουν έναν πάρα πολύ ιδιαίτερο αστικό πολιτισμό στην Πάτρα. Αυτή η αστική εμπειρία κορυφώνεται με την παρέλαση στην οποία οι δημιουργικές ομάδες συμμετέχουν θεατρικά με ιδιοκατασκευές, μάσκες, καπέλα, άρματα, αντικείμενα που φτιάχνουν μήνες πριν.

Σκέφτηκα λοιπόν να δημιουργήσουμε κι εμείς μια πομπή μέσα στην πόλη. Οι φίλοι του ζευγαριού, με τους οποίους οι κάτοικοι έχουν το καρναβαλικό γκρουπ, θα μετέφεραν τελετουργικά τα παλιά αντικείμενα του σπιτιού από το διαμέρισμα της μητέρας στην Αχάια Κλάους, το παλαιότερο οινοποιείο της χώρας, έναν γοητευτικό τόπο Διονυσιακής λατρείας, στον οποίο οργανώνονται οι σημαντικότεροι, οι πιο εντυπωσιακοί χοροί του Πατρινού καρναβαλιού. Εκεί σε κάποια από τις αίθουσες έκθεσης του οινοποιείου θα εκθέταμε τα έπιπλα αυτά, και θα τα πουλούσαμε. Μέρος των χρημάτων θα πήγαινε σε φιλανθρωπικές οργανώσεις. Λόγω της πανδημίας δεν μπορέσαμε να πραγματοποιήσουμε αυτή την δράση. Όμως η ανακαίνιση έγινε, διότι και μόνο η σκέψη ότι θα ακολουθούσαμε μια διαδικασία που δεν θα «βεβήλωνε» τα αγαπημένα αντικείμενα της μητέρας του, αλλά ένα τελετουργικό που θα απέδιδε σε αυτά την αξία που του έπρεπε, αρκούσε.

Εγώ θεωρώ τη ζωή τέχνη, οπότε αν η ζωή των ανθρώπων είναι πράγματι τέχνη, πώς πρέπει να είναι τα σπίτι των ανθρώπων; Σαν γκαλερί βέβαια.

Πολύ συχνά κάνετε λόγο για την κλειστότητα και την ακαμψία των δομημένων συστημάτων. Για την κοινωνία που έχει σαφείς κανόνες και νόμιμες θέσεις εξουσίες. Για τα ταμπού, τα στερεότυπα, τις κλειστές δομές, και την αναπαραγωγή στέρφων νοοτροπιών και αντιλήψεων που τελικά αυτά δημιουργούν. Τι πιστεύετε ότι πρέπει να κάνουμε συλλογικά ως κοινωνία αλλά και ατομικά ως μονάδες προκειμένου να αρχίζει αυτό να αλλάζει;  

Πιστεύω πάρα πολύ στην παιδεία. Στην Ελλάδα, «δυστυχώς» ακόμα υπάρχει υπέρμετρα μεγάλη έμφαση στις θετικές επιστήμες. Σαφέστατα και είναι πολύ σημαντικές οι θετικές επιστήμες και μας έχουν γλιτώσει από σεισμούς και καταποντισμούς αλλά δεν λύνονται όλα τα θέματα της ζωής μόνο με μαθηματικά. Υπάρχουν και οι ανθρωπιστικές επιστήμες που είναι πάρα πολύ σημαντικές και δεν αφορούν μόνο σ’ αυτούς που γίνονται επαγγελματίες ιστορικοί, επαγγελματίες κοινωνιολόγοι, επαγγελματίες ψυχαναλυτές.

Πρόκειται για επιστημονικά πεδία που μας βοηθάνε τρομερά να δούμε τον εαυτό μας, να καταλάβουμε  την κοινωνία μας πιο λειτουργικά και δημιουργικά. Εμένα για παράδειγμα η κοινωνική ανθρωπολογία με βοήθησε να καταλάβω πώς λειτουργούν τα στερεότυπα, γιατί συνειδητοποίησα ότι υπάρχουν άλλοι πολιτισμοί που λειτουργούν με τελείως διαφορετικούς τρόπους από τον δικό μας. Η ψυχανάλυση επίσης με βοήθησε πάρα πολύ γιατί μου επέτρεψε να μπω σε μια διαλογική σχέση με τον εαυτό μου, να ξανασκεφτώ όλα όσα έμοιαζαν δεδομένα. Η ψυχανάλυση, παρόλο που προέρχεται από τις θετικές επιστήμες, είναι δηλαδή παρακλάδι της νευρολογίας, έχει αναπτύξει εργαλεία γλωσσικά, δηλαδή θεμελιώνεται ως κατεύθυνση στον λόγο και όχι στα μαθηματικά. Η ιστορία είναι επίσης ένα εξαιρετικό πεδίο που μας βοηθά να δούμε πιο δημιουργικά τον κόσμο.

Ο Φιλίπ Αριές, ο πατέρας της ιστοριογραφικής Σχολής των νοοτροπιών είχε για παράδειγμα κάνει μια τρομερή μελέτη για την ιστορία της παιδικότητας. Διαπίστωσε ότι στην Ευρώπη τα διευρυμένα κοινωνικά στρώματα μέχρι και πριν από δύο αιώνες αντιμετώπιζαν τα παιδιά σαν μικρούς δούλους. Η αξία της μητρότητας, η  τρυφερότητα προς τον ανήλικο άνθρωπο, η αντίληψη ότι το παιδί οφείλουμε ως κοινωνία να το προστατεύουμε είναι πράγματα που κερδήθηκαν συλλογικά. Είναι πολιτισμική κατάκτηση του Δυτικού κόσμου το ότι απαγορεύεται να  δουλεύουν τα παιδιά. Ταυτόχρονα η επίγνωση του ότι αυτό δεν είναι κάτι προαιώνιο αλλά συνέβη κάποια στιγμή στην ιστορία του πολιτισμού μας βοηθά να καταλάβουμε ότι η σημασία που δίνουμε στην παιδικότητα δεν είναι κάτι δεδομένο, ούτε πανανθρώπινο αλλά ένα πολιτισμικό προϊόν. Αυτή η γνώση σε βοηθά να καταλάβεις καλύτερα τι σημαίνει παιδί και να τοποθετηθείς απέναντι στο φαινόμενο αυτό όπως εσύ πιστεύεις.

«Υπάρχει η αφαίρεση και η τέχνη, όλα τα ενδιάμεσα είναι μια απλή μετριότητα.»

Το 2012 στον πανευρωπαϊκό διαγωνισμό ανάπλασης του κέντρου της Αθήνας «Re-think Athens» με άξονα την οδό Πανεπιστημίου κερδίσατε μαζί με τον Παναγή Παναγιωτόπουλο και τον Κώστα Τσιαμπάο το βραβείο ουτοπικής πρότασης. Πόσο σχετίζεται η πρόταση αυτή με την ανάπλαση που πραγματοποιείται αυτό το χρονικό διάστημα στο κέντρο της Αθήνας? Πιστεύετε ότι μια τέτοια ανάπλαση θα ξεκούραζε το κέντρο και ταυτόχρονα θα του έδινε τον αέρα της παλαιότερης αίγλης του?

Έχει ενδιαφέρον ότι την πρόταση αυτή την είχα κάνει σε συνεργασία με τον Κώστα Τσιαμπάο Αναπληρωτή καθηγητή Ιστορίας και Θεωρίας της Αρχιτεκτονικής στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο και τον Παναγή Παναγιωτόπουλο, καθηγητής κοινωνιολογίας στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο.   Διαπνέεται από μια διεπιστημονικότητα η σύλληψη.

Το θέμα του διαγωνισμού ήταν ο σχεδιασμός του εξοπλισμού της πεζοδρομημένης Πανεπιστημίου, δηλαδή έθετε ως δεδομένο το ότι η Πανεπιστημίου θα πεζοδρομηθεί. Εγώ συμμετείχα με χαρά στον διαγωνισμό γιατί πιστεύω στην αξία της εκτεταμένης πεζοδρόμησης των κέντρων των πόλεων. Όλες οι Ευρωπαϊκές πόλεις έχουν μεγάλες περιοχές των κέντρων τους πεζοδρομημένες και αυτό τις κάνει απολαυστικές. Θεωρώ πως η βόλτα μέσα στην πόλη είναι συστατικό στοιχείο της αστικής εμπειρίας, η περιπατητική διαδρομή ενδυναμώνει τον κοινωνικό ιστό, υφαίνει τον αστικό βίο.

Στην Ελλάδα έχουμε μια τοξική συνήθεια. Χρησιμοποιούμε αδιακρίτως τα πάντα ως αφορμές για πολιτική διαμάχη. Η πολιτική διαμάχη είναι υγιής πρακτική για τις δημοκρατίες. Μόνο στον ολοκληρωτισμό δεν υπάρχουν διαφορετικές δυνάμεις να ανταγωνίζονται η μια την άλλη. Είναι όμως δηλητηριώδες να χρησιμοποιείς τα πάντα ως καύσιμη ύλη για αυτή την πολιτική διαμάχη. Όλοι γνωρίζουμε ότι όλες οι πολιτικές παρατάξεις συμφωνούν εδώ και δεκαετίες ότι το κέντρο της Αθήνας πρέπει να πεζοδρομηθεί. Κάθε φορά όμως που πάει να γίνει κάτι προς αυτή την κατεύθυνση προκύπτουν διάφορες αντιστάσεις και εμπόδια γιατί το έργο χρησιμοποιείται ως αφορμή για πολιτική αντιπαράθεση. Αυτό είναι λάθος και πάει την χώρα πίσω. Πρέπει η ελληνική κοινωνία να βρει τον τρόπο να αντιπαρατίθεται δημιουργικά.

Στην Ελλάδα βέβαια εμποδίζουμε τις πολεοδομικές παρεμβάσεις επειδή κυρίως φοβόμαστε την αλλαγή. Αυτό κατά την γνώμη μου οφείλεται στο ότι μέχρι πολύ πρόσφατα ήμασταν αγροτική κοινωνία. Στις κοινωνίες αυτές ο πολιτισμός είναι «κυκλικός», δεν επιδιώκεται η αλλαγή αλλά η συνέχεια, η επανάληψη. Γι’ αυτό τις χαρακτηρίζουμε ως παραδοσιακές. Άρα ακόμα στην Ελληνική κοινωνία, με νωπές τις μνήμες από τον αγροτικό πολιτισμό, η όποια αλλαγή στην πόλη αρχικά τρομάζει.

Θυμάμαι μια χαρακτηριστική συζήτηση που είχα κάνει την εποχή του Re-think Athens με την κυρία Παπασωτηρίου, την ιδιοκτήτρια της γνωστής μεγάλης αλυσίδας βιβλιοπωλείων. Σχεδίαζα τότε τα βιβλιοπωλεία της εταιρείας. Όταν άκουσε η κυρία Παπασωτηρίου για την πεζοδρόμηση της Πανεπιστημίου αναστατώθηκε και μου λέει «Θα κλείσει το βιβλιοπωλείο μας στην Πανεπιστημίου, δεν θα μπορεί ο κόσμος να έρχεται με το αυτοκίνητό του» Της είχα ζητήσει τότε να θυμηθεί άλλα βιβλιοπωλεία της εταιρείας που βρίσκονται σε πεζοδρόμους και να σκεφτεί αν πάνε καλά οικονομικά και αν η θέση τους στον πεζόδρομο έχει βοηθήσει τις πωλήσεις ή όχι. Η απάντηση βέβαια επιβεβαίωσε αυτό που γνώριζα: ένας πεζόδρομος αυξάνει την κίνηση των επισκεπτών και των αγοραστών, δεν την μειώνει!

Στον συγκεκριμένο διαγωνισμό είχα προσπαθήσει  να φέρω το βίωμα της κατοικίας μέσα στο δημόσιο χώρο. Σκέφτηκα ότι οι Έλληνες στο σπίτι μας είμαστε τύπος και υπογραμμός. Γιατί να μην έχουμε αυτή τη συμπεριφορά και στο δημόσιο χώρο; Χώρισα λοιπόν σε κομμάτια 55 τετραγωνικών το δρόμο, που είναι ο μέσος όρος του εμβαδού ενός δυαριού. Στην συνέχεια πρότεινα ένα σύστημα «υιοθεσίας» αυτών των κομματιών του δρόμου από Αθηναίους πολίτες εκ περιτροπής για ένα διάστημα 4 ετών. Το κομμάτι που θα υιοθετούσε κάποιος θα το φρόντιζε, θα ήταν υπεύθυνος για αυτό και θα μπορούσε να οργανώνει εκεί γιορτές, πάρτι, συναθροίσεις με φίλους κάποιες ημέρες τον χρόνο.

Κατά την διάρκεια της υιοθεσίας, στο δάπεδο του εκάστοτε χώρου θα ήταν χαραγμένο το όνομα του ανθρώπου που θα ήταν υπεύθυνος για τον χώρο αυτό τιμητικά αλλά και ως υπόμνηση προς όλους της ευθύνης του. Θα μετασχημάτιζα σε «σπίτια» το δρόμο, θα διεύρυνα το πεδίο της οικειότητας με στόχο να αγαπήσουμε το Δημόσιο χώρο όσο αγαπάμε και τα σπίτια μας. Σήμερα υποστηρίζω κάθε προσπάθεια πεζοδρόμησης της Πανεπιστημίου, αλλά και του κέντρου γενικότερα. Η ιδέα της υιοθεσίας τμημάτων της πόλης υλοποιήθηκε με παραλλαγμένο τρόπο, όταν κάποια στιγμή ο Δήμος Αθηναίων κάλεσε τους καταστηματάρχες ισογείων μαγαζιών να «υιοθετήσουν» τμήματα των πεζοδρομίων μπροστά από τα καταστήματά τους, να τα φροντίζουν και να είναι υπεύθυνοι για αυτά.

Οι αρχιτέκτονες δημιουργούν ένα κτίριο και αξιοποιούν την περιοχή και τα υλικά που βγάζει ένας τόπος. Αυτό όμως όταν το εφαρμόζεις σε μια πόλη πρέπει να μπορείς να αποτυπώσεις και τη κουλτούρα των ανθρώπων που μένουν στην πόλη. Στο κέντρο ας πούμε της Αθήνας υπάρχουν στοιχεία με συγκεκριμένη πολιτική κουλτούρα, που δεν αποτελούν τη μεσοαστική τάξη αλλά ωστόσο διαμορφώνουν τη συνολική μορφή της πόλης. Η αρχιτεκτονική συνήθως έχει μια πιο ελιτίστικη προσέγγιση. Πως θα μπορούσε η αρχιτεκτονική να εκφράσει την πολυπολιτισμικότητα μιας πόλης χωρίς να αλλοιώσει τα στοιχεία της κουλτούρας της;

Γιατί να θεωρήσουμε ότι η καλή αρχιτεκτονική αφορά λίγους; Eγώ δεν το πιστεύω αυτό. Πιστεύω ότι η καλή αρχιτεκτονική προϋποθέτει, ειδικά όταν μιλάμε για μια αστική παρέμβαση, έναν αρχιτέκτονα, ο οποίος θα σταθεί σ’ ένα σημείο της πόλης, θα το αναγνωρίσει, θα το κατανοήσει και θα τοποθετηθεί ο ίδιος απέναντι σε αυτό, ως δημιουργός, ως επιστήμονας και ως πολίτης.

Δηλαδή αν πάμε να κάνουμε μια παρέμβαση στα Εξάρχεια, ο κάθε αρχιτέκτονας θα μπορούσε δυνητικά να έχει μια δική του άποψη για το ζήτημα. Γι’ αυτό κάνουμε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς. Οι απόψεις κατατίθενται και υπάρχουν συλλογικά όργανα που επιλέγουν. Η διάπλαση της πόλης είναι ένα σύνθετο πράγμα, δεν είναι κάτι απλό.

Στην Ελλάδα έχει πολύ μεγάλο πρόβλημα ο δημόσιος σχεδιασμός. Ωστόσο αυτό δεν αποτελεί πρόβλημα της αρχιτεκτονικής. Είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα για να δούμε πόσο δυσλειτουργική είναι η ελληνική κοινωνία, όπου υπάρχει τεράστια διαφθορά σε όλα τα επίπεδα και αυτό αντανακλάται στον πολύ κακά σχεδιασμένο δημόσιο χώρο.

Να πω επίσης ότι δεν μου αρέσει καθόλου η αισθητικοποίηση της δυστυχίας των ανθρώπων. Οι πρόσφυγες, οι άστεγοι, είναι άνθρωποι που ζουν κάτω από εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες, θα προτιμούσαν κατά πάσα πιθανότητα πράγματα που δεν έχουν να κάνουν καθόλου με αυτά που θα πρότεινε ένας «ευαισθητοποιημένος» κοινωνικά αρχιτέκτονας. Θέλει θάρρος να δούμε την πραγματικότητα και τις αλήθειες των ανθρώπων.

Ο δημόσιος χώρος δικαιωματικά ανήκει σε όλους τους ανθρώπους, με τις ξεχωριστές ανάγκες που μπορεί να έχει ο κάθε άνθρωπος αλλά και τις ιδιαιτερότητες του. Θα μπορούσε η επιστήμη της αρχιτεκτονικής να σχεδιάσει το δημόσιο χώρο σαν έναν χώρο που μπορεί να ανήκει σε όλους χωρίς να κάνει διακρίσεις;

Δεν υπάρχει πιο δύσκολο πράγμα από το να σχεδιάσουμε το δημόσιο δρόμο που ανήκει σε όλους. Είναι σχεδόν σαν να γράφεις έναν νόμο. Ο νόμος αφορά σε όλους τους ανθρώπους. Για μένα στον δημόσιο χώρο αντικαθρεφτίζεται ο πολιτισμός. Γιατί ο τρόπος που θα χειριστείς το δημόσιο χώρο δείχνει την άποψή σου για τον άλλον άνθρωπο. Δείχνει πώς σκέφτεσαι ως πολίτης. Θυμάμαι για παράδειγμα ότι είχα στεναχωρηθεί όταν ως φοιτήτρια επισκέφτηκα την Νέα Υόρκη. Μια πόλη που θαύμαζα από μικρή και με έδιωξαν όταν κάποια στιγμή κουρασμένη από την περιήγηση κάθισα να ξεκουραστώ στο πεζούλι ενός πολυτελούς ξενοδοχείου. Μου φάνηκε πολύ θλιβερό το ότι η εικόνα ενός φοιτητή που ξαποσταίνει στον δημόσιο χώρο θεωρήθηκε μη αποδεκτή.

Βρίσκω συγκινητικό το ότι με έναν παράδοξο τρόπο στην Ελλάδα αποδεχόμαστε την εικόνα ενός άστεγου που προσωρινά βρίσκει καταφύγιο στην κόγχη μιας πολυκατοικίας ακόμα και αν το σημείο αυτό βρίσκεται σε δρόμο με πολυτελή καταστήματα. Χαίρομαι που είμαι μέλος αυτής της κοινωνίας. Ταυτόχρονα όμως πιστεύω ότι ένας άνθρωπος δεν πρέπει να αφήνεται αβοήθητος. Αυτοί οι άνθρωποι χρειάζονται βοήθεια και υποστήριξη για να μπορέσουν να ενταχθούν στην κοινωνία, να νιώσουν δημιουργικοί και λειτουργικοί. Επομένως δεν μου φαίνεται καλή ιδέα να «νομιμοποιήσουμε την αστεγία», σχεδιάζοντας έναν δημόσιο χώρο που επίσημα αποδέχεται και υποβοηθά έναν άνθρωπο να επιβιώσει στον δρόμο ως άστεγος. Δεν βρίσκω σωστό να σχεδιάσουμε με άξονα αναφοράς αυτές τις ομάδες ανθρώπων γιατί έτσι ρίχνουμε άθελά μας τα φώτα πάνω τους, τους εκθέτουμε και τελικά τους αναδεικνύουμε με έναν τρόπο που επισύρει το κοινωνικό στίγμα.

Για εμένα κοινωνική ευαισθητοποίηση στον σχεδιασμό του δημόσιου χώρου σημαίνει μια αρχιτεκτονική που παράγει αστικό χώρο, ο οποίος είναι φιλικός γενικά για τα σώματα όλων των ανθρώπων. Για το παιδάκι που θέλει να βρει μια κρυψώνα να παίξει, την κυρία με τα μπαγκάζια και τις σακούλες που θέλει να ξαποστάσει, τον θλιμμένο άνθρωπο που μόλις έχει χωρίσει και θέλει κάπου να κλάψει γιατί δεν μπορεί θρηνήσει μέσα στο σπίτι του. Ο αρχιτέκτονας είναι εκείνος που θα σχεδιάσει έναν δημόσιο χώρο ο οποίος χωράει «το ευάλωτο» των ανθρώπων. Αν σχεδιαστεί με μια τέτοια τρυφερή λογική ο δημόσιος χώρος τότε θα βρει τον τρόπο του και ο πρόσφυγας ή ο άστεγος να κουρνιάσουν. Πιστεύω ότι αυτό που δεν αρέσει σε πολύ κόσμο είναι ένας σχεδιασμός επιδεικτικά πολυτελής που υποδηλώνει ότι εδώ δεν μπορείς να είσαι αδύναμος και αυτό είναι σκληρό για όλες τις κοινωνικές ομάδες των ανθρώπων, όχι μόνο για τους άστεγους ή τους πρόσφυγες. Μπορούμε να σχεδιάσουμε ένα δημόσιο χώρο που θα χωράει την στιγμή της ανθρώπινης αδυναμίας, ένα μεγάλο δημόσιο σπίτι που θα ανήκει σε όλους τους ανθρώπους; Μήπως θέλουμε τελικά ένα δημόσιο χώρο που καλεί τους ανθρώπους να νιώσουν σαν το σπίτι τους; Αυτή η ιδέα μου αρέσει! Αυτό τον δημόσιο χώρο μάλιστα, να τον σχεδιάσω!

All rights reserved 2022. Απαγορεύεται η αναδημοσίευση όλου του κειμένου ή τμήματος αυτού καθώς και η αναπαραγωγή των φωτογραφιών χωρίς αναφορά στην πηγή και το συντάκτη/φωτογράφο.