Οι θετικές επιδράσεις της μουσικής στην ψυχολογία

Ο άνθρωπος, στις καθημερινές προσπάθειες επιβίωσης παντός επιπέδου, θες από ένστικτο, θες από ανάγκη, αναζητά, σχεδόν υποσυνείδητα, τρόπους να επιτύχει αυτή ακριβώς την επιβίωση.

Κάποιες περιπτώσεις θα μείνουν στο «ζην», είτε γιατί τους αρκεί, είτε γιατί αυτό έμαθαν.
Κάποιες άλλες θα απαιτήσουν το «ευ» που λείπει, αυτό που απαλλάσσει το θυμικόν μέρος της ψυχής από τις κατώτερες ορμές του.
Κάπου εκεί, ανάμεσα στις διαδρομές, η τέχνη θα γίνει η «αυθεντία» στην οποία ο άνθρωπος συχνά κάνει επίκληση. Η μουσική, η λαϊκότερη όλων, κερδίζει το προβάδισμα. «Άκουσε τον αγαπημένο σου δίσκο και θα φτιάξει η διάθεσή σου», λέμε. «Θα σου κάνω δώρο δύο εισιτήρια για τη συναυλία του αγαπημένου σου τραγουδιστή, τώρα που είσαι στα κάτω σου», λέμε. «Η μουσική είναι φάρμακο», λέμε.
Αλήθεια, αυτή η ρήση που τόσο εύκολα ξεστομίζεται, τι αντικειμενικό εκτόπισμα έχει; Η ψυχή, το μέλος που φωλιάζει στο σώμα και υμνείται από ποιητές, ρήτορες και φιλοσόφους μπορεί «να ιαθεί» στο άκουσμα μιας αγαπημένης μελωδίας…;
Εκεί που η επιστήμη συναντά την  τέχνη, το ερώτημά μου θα βρει δύο δέκτες, έναν μουσικοθεραπευτή και μία ερμηνεύτρια και χωρίς να το καταλάβω τα λεγόμενά τους θα δημιουργήσουν έναν άτυπο μεταξύ τους διάλογο, που θα δώσει όλες τις απαντήσεις.

Έχεις ακούσει ποτέ τον όρο «Μουσικοθεραπεία»; Η Μουσικοθεραπεία, θα μου πει ο Δημήτρης Κουκουράκης, πρόεδρος του Ελληνικού Συλλόγου Πτυχιούχων Επαγγελματιών Μουσικοθεραπευτών (ΕΣΠΕΜ), είναι μια μορφή ψυχοθεραπείας στην οποία η μουσική, είτε η ακρόαση μουσικής είτε η παραγωγή μουσικής, χρησιμοποιείται ως μέσο επικοινωνίας για άτομα που είτε αδυνατούν να επικοινωνήσουν λεκτικά είτε δυσκολεύονται και επιλέγουν έναν πιο έμμεσο ή εναλλακτικό τρόπο επικοινωνίας. Η μουσική, εμπεριέχοντας τη μελωδία, το ρυθμό, την ένταση, την αρμονία, σχετίζεται άμεσα με την έννοια της ανθρώπινης ύπαρξης και για αυτό το λόγο σε αυτήν μπορούν να ανταποκριθούν ακόμη και άνθρωποι με βαριές ψυχικές ή κινητικές παθήσεις. Το γέλιο, το κλάμα, η κραυγή «κρύβουν» τη δική τους μελωδία.

Στην ενεργητική ή διαδραστική μορφή μουσικοθεραπείας, ο θεραπευτής μαζί με το θεραπευόμενο επικοινωνούν παράγοντας τη δική τους μουσική, βασιζόμενοι στον αυτοσχεδιασμό που πηγάζει από το στιγμιαίο συναίσθημα. Άλλωστε, η διαδικασία της θεραπείας βασίζεται στο «εδώ και τώρα» που συμβαίνει και το οποίο βαθμηδόν χτίζει τη θεραπευτική σχέση, μια σχέση η οποία διαφέρει από θεραπευόμενο σε θεραπευόμενο και στηρίζεται στη δική του ξεχωριστή προσωπικότητα και το χρόνο που χρειάζεται για να ανταποκριθεί. Ο θεραπευόμενος δεν απαιτείται να διαθέτει μουσικές γνώσεις για να πάρει μέρος στη μουσικοθεραπευτική διαδικασία, ούτε καθοδηγείται από το θεραπευτή με διδακτικό τρόπο. Αφήνεται ελεύθερος να χρησιμοποιήσει τα όργανα που βρίσκονται στην αίθουσα της συνεδρίας και να παράγει τους ήχους, τους ρυθμούς και τις μελωδίες που επιθυμεί. Ο τρόπος με τον οποίο αγγίζει ένα μουσικό όργανο, η δύναμη, η ένταση, οι κινήσεις, οι εκφράσεις του προσώπου ακόμη και η στάση του σώματος χτίζουν ένα σύμπαν το οποίο ο θεραπευτής καλείται να αποκωδικοποιήσει και εν συνεχεία να απαντήσει μουσικά στο εκάστοτε συναίσθημα που εκφράζεται με ένα συγκεκριμένο τρόπο. Μέσα από αυτή την επαναλαμβανόμενη διαδικασία ο θεραπευόμενος αντιλαμβάνεται πως το συναίσθημά του βρίσκει ανταπόκριση και έτσι ενθαρρύνεται να μπει στη διαδικασία της επικοινωνίας.

Αυτό το ιδιαίτερο μοτίβο έχει τη ρίζα του στον προγλωσσικό τρόπο επικοινωνίας μεταξύ μητέρας και βρέφους, όποτε και η γυναίκα απαντάει μέσω της μίμησης στις συναισθηματικές εκδηλώσεις του παιδιού, οι οποίες δηλώνονται ακόμη και με την ταχύτητα που κινεί το χέρι του, δίνοντας στο παιδί την αίσθηση πως μπορεί να μοιραστεί το συναίσθημά του.  
Έτσι, μέσω αυτής της διαδικασίας εξηγείται και ο τρόπος με τον οποίο μπορεί να παραχθεί «συνομιλία» ακόμη και ελλείψει λεκτικής επικοινωνίας.

Στη μουσικοθεραπεία, λοιπόν, ο ρόλος της μουσικής είναι αυτός του εργαλείου που επιτρέπει τη συναισθηματική επαφή, την έκφραση, την προαγωγή της δημιουργικότητας, την ίδια την επικοινωνία και που με μια σειρά επιστημονικών, φυσικά, δομών και πλαισίων αποκαλύπτει κρυμμένες επιφάνειες της ψυχής.

Εκεί που τρυπώνει η επιστήμη μεθοδευμένα και επιδιώκοντας έναν απώτερο σκοπό, πολλές φορές καταφέρνει να φθάσει η αυθόρμητη επιθυμία για ψυχαγωγία, αγγίζοντας με έναν πιο απλοϊκό και εκ πρώτης ανάγνωσης «μαγικό» τρόπο τα βαθύτερα επίπεδα της ψυχής, κάνοντας τόσο τον πομπό (βλέπε καλλιτέχνη) όσο και τον δέκτη (βλέπε κοινό) να μοιράζονται στιγμές συναισθηματικής κορύφωσης που τους ανυψώνουν στην κάθαρση.

Στο σημείο, λοιπόν, που το επιστημονικό και το μη επιστημονικό βρίσκουν μια γραμμή ταύτισης, η Ελένη Τσαλιγοπούλου, θα υπογραμμίσει το ρόλο του ερμηνευτή, εκείνου του επαγγελματία της μουσικής, που τη χρησιμοποιεί όχι με την επιστημονική αλλά με τη γενετήσια μορφή του.

«Η μουσική σε μεταφέρει σε ένα άλλο σημείο, πέρα από την πραγματικότητα. Ένα σημείο, όπου φεύγεις από το σώμα σου και εξαλείφεται ακόμη και ο σωματικός πόνος. Σε εκείνο ακριβώς το δευτερόλεπτο που γίνεται η σύγκριση με την κανονικότητα, ή κερδίζεις τον εαυτό σου επιτυγχάνοντας να μεταφέρεις αυτή την ψυχική σωτηρία και στην «επίγεια» ζωή σου ή τον χάνεις εντελώς, αρνούμενος να ισορροπήσεις ανάμεσα σε αυτούς τους φαινομενικά αγεφύρωτους κόσμους.».

Και πώς μια μελωδία καθίσταται ικανή να γίνει ψυχικό απάγκιο…;
«Η μουσική για τον άνθρωπο είναι κάτι σαν τις «πρώτες βοήθειες», εκεί, δηλαδή, όπου θα απευθυνθείς σχεδόν από ένστικτο όταν είσαι «πληγωμένος». Χωρίς να το σκεφτείς θα ανοίξεις το ραδιόφωνο, θα βάλεις τον αγαπημένο σου δίσκο να παίζει, θα χαθείς στα τραγούδια μιας δίωρης συναυλίας. Και μετά, αφού επιστρέψεις στη δύσκολη ζωή, η μνήμη του συναισθήματος, γιατί φυσικά και το συναίσθημα έχει μνήμη, θα έρθει και θα σου θυμίσει πως μπορείς, έχεις τη δύναμη να πάλλεσαι, να ονειρεύεσαι, να ζεις. Σε αυτό το ξεκλείδωμα μετέχει τόσο ο καλλιτέχνης, που στέλνει το μήνυμα, όσο και το κοινό, που το λαμβάνει και σε αυτή την σχεδόν ουράνια ένωση ενυπάρχει όλη η μαγεία. Εκεί ακριβώς που καλείσαι ως πομπός να επεξεργαστείς την αγάπη που δέχεσαι και να τη μετασχηματίσεις σε μια μορφή που θα επιστρέψει πίσω, επιφορτισμένη με το δικό σου δώρο».

Ανάμεσα στο εξηγήσιμο και το ανεξήγητο, ανάμεσα στο επίγειο και σε αυτό που δε μπορεί ή και δε θέλει να επεξεργαστεί λογικά ο ανθρώπινος νους, η μουσική βρίσκει τις διόδους για να φθάνει στα «βαθιά» του καθένα μας. Από την ταλάντωση του πτερυγίου του αυτιού μέχρι τον τελικό προορισμό στα ενδότερα των χημικών ενώσεων του ανθρώπινου συμπλέγματος μυαλού- ψυχής οι μελωδίες ταξιδεύουν…
Σε εκείνα τα μέρη που, ακόμη κι αν δεν το καταλαβαίνεις, εσύ τους δίνεις το πράσινο φως για να περάσουν και να πατήσουν το γκάζι σου στη δύναμη, τη θέληση, τη ζωή.

All rights reserved 2020. Απαγορεύεται η αναδημοσίευση όλου του κειμένου ή τμήματος αυτού καθώς και η αναπαραγωγή των φωτογραφιών χωρίς αναφορά στην πηγή και το συντάκτη/φωτογράφο.