Στο μυαλό του Γιανούλη Χαλεπά. Το Ίδρυμα Ωνάση συνεχίζει τη βουτιά στα άδυτα μιας καλλιτεχνικής ιδιοφυΐας και μετά την παράσταση ΧΑΛΕΠΑΣ σε λιμπρέτο του The Boy και σκηνοθεσία Αργυρώς Χιώτη και τη μικρού μήκους των ίδιων καλλιτεχνών, η μυθιστορηματική ζωή του σημαντικού Έλληνα γλύπτη παρουσιάζεται μέσα από μια έκθεση που διατρέχει όλη του τη ζωή και μία δίγλωσση συνοδευτική έκδοση. Η έκθεση στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών Α.Π.Θ «Γιανούλης Χαλεπάς: Δούναι και Λαβείν», σε επιμέλεια Αλεξάνδρας Γουλάκη-Βουτυρά και συμπαραγωγή με το Onassis Culture εγκαινιάστηκε στις 18 Φεβρουαρίου από την Α.Ε. την Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου, στο αμφιθέατρο του Τελλογλείου. Το μεγαλείο της τέχνης του, οι τρικυμίες και οι φωτισμένες στιγμές του μέσα από έργα που εκτίθενται για πρώτη φορά, επιχειρώντας μια διείσδυση στον τρόπο σκέψης του «Ροντέν» της Ελλάδας, του «μεγάλου μοντέρνου» της νεοελληνικής γλυπτικής. 

Αφετηρία της μεγάλης έκθεσης για τον Γιανούλη Χαλεπά είναι η πρόσφατη απόκτηση ενός μεγάλου συνόλου γλυπτών και σχεδίων από το Ίδρυμα Ωνάση. Πρόκειται για ένα μέρος της σπουδαίας συλλογής της Ειρήνης και Βασιλείου Χαλεπά, των ανιψιών του καλλιτέχνη, οι οποίοι τον Αύγουστο του 1930 τον έφεραν από την Τήνο στην Αθήνα, όπου δημιούργησε περισσότερα από 40 έργα και πάρα πολλά σχέδια στα τελευταία 8 χρόνια της ζωής του (πέθανε 15 Σεπτεμβρίου 1938). Επρόκειτο για τη σημαντικότερη συλλογή για το έργο και τη ζωή του Χαλεπά, μια και διέσωσε σημαντικά έργα της πρώτης, της δεύτερης και, κυρίως, της τρίτης περιόδου της καλλιτεχνικής του παραγωγής.

Στην έκθεση παρουσιάζονται περισσότερα από 150 έργα (γλυπτά, σχέδια, κατάστιχα). 80 από αυτά ανήκουν στη Συλλογή του Ιδρύματος Ωνάση ενώ τα υπόλοιπα είναι δάνεια από άλλους οργανισμούς, συλλέκτες και μουσεία.

Το έργο του Χαλεπά χωρίζεται σε τρεις περιόδους: Η πρώτη περίοδος, 1870-1878, καλύπτει τα νεανικά του χρόνια μέχρι την εμφάνιση της αρρώστιας του. Η δεύτερη περίοδος, 1902-1930, καλύπτει τα χρόνια που έζησε και εργάστηκε στην Τήνο μετά την επάνοδό του από το Ψυχιατρείο της Κέρκυρας. Η τρίτη περίοδος ταυτίζεται με την εποχή που έζησε και δημιούργησε στην Αθήνα, δηλαδή τα χρόνια 1930-1938.

Στην έκθεση δίνεται έμφαση σε θέματα που ο Γιανούλης επέλεξε να δουλέψει σε όλη του τη ζωή: παρουσιάζονται μαζί και οι Μήδειες (μία από κάθε περίοδο), δέκα από τους 12 Σάτυρους και Έρωτα, το Παραμύθι της Πεντάμορφης κ.ά. Εμβληματικό για την περίοδο της Αθήνας είναι το γλυπτό Οιδίπους και Αντιγόνη. Εξαιρετικά επιτύμβια, αμφίπλευρα έργα, έργα σε σχέση με την αρχαιότητα, πορτρέτα και θέματα με τύπους καθημερινής ζωής, ολοκληρώνουν μια ανανεωμένη διεισδυτική περιδιάβαση στο έργο του. Πρώιμα έργα του στο Βουκουρέστι, καθώς και η ζωή του καλλιτέχνη στην Τήνο και στην Αθήνα, ζωντανεύουν με σπάνιο αρχειακό φωτογραφικό υλικό.

Στην έκθεση αυτή για πρώτη φορά παρουσιάζονται στο κοινό όλα μαζί τα κατάστιχα που σώζονται, με αναφορές και συνδέσεις -όπου υπάρχουν- με έργα της έκθεσης και όχι μόνο. Αναφέρονται στο εργαστήριο του πατέρα του και τη συνεργασία του με άλλους γλύπτες (Δημήτριος Φιλιππότης-Θεριστής σε μάρμαρο, επίσης στη συλλογή του Ιδρύματος Ωνάση), σε επιτύμβια στο Βουκουρέστι της α’ περιόδου κ.ά. Από τις σελίδες τους προέρχεται ο τίτλος ΔΟΥΝΑΙ-ΛΑΒΕΙΝ, που ταιριάζει με την παραγωγική διαδικασία στη γλυπτική του Γιανούλη (πρότυπα, επιρροές, νέες δημιουργίες).

Το ΔΟΥΝΑΙ και ΛΑΒΕΙΝ στις σελίδες των κατάστιχων, εκφράζει απόλυτα το πάρε-δώσε μορφών, θεμάτων, παραγγελιών και τις συνέπειές τους μέσα στο έργο του Χαλεπά, αλλά και του εργαστηρίου του πατέρα του: ανταλλαγές (δάνεια, αναφορές) με γλύπτες, σύγχρονούς του ή παλιότερων εποχών, που επηρεάζουν τις επιλογές, το έργο του, την καλλιτεχνική του δημιουργία. «Όποιος παίρνει δίνει και όποιος δίνει παίρνει», διατυπώνει σοφά ο Δημήτρης Μαρωνίτης για «την παραγωγική αξία που έχει στον καλλιτεχνικό τομέα η μέθοδος της αμοιβαιότητας».

«Σε όλο το έργο του Γιανούλη, το «αμφίδρομο» δίνω-παίρνω, κατά το ΔΟΥΝΑΙ και ΛΑΒΕΙΝ στα κατάστιχα λογαριασμών της επιχείρησης του πατέρα του, μοιάζει μοιραία να καθορίζει τη διαδικασία της δημιουργικής του πορείας, αποδεικνύοντας τη δύναμη της αμοιβαιότητας στον καλλιτεχνικό τομέα. «Λαβείν», δηλαδή δάνεια, αναφορές, επιδράσεις από έργα του πατρικού εργαστηρίου ή άλλους συνεργαζόμενους καλλιτέχνες (π.χ. αναφορές στον Ξυλοθραύστη του Φιλιππότη ή στο ανάγλυφο Καλλιβούρσου), ή από έργα της αρχαιότητας (προτομή Δημητρίου Πολιορκητή, μικρό κεφάλι κόρης από αττικό επιτύμβιο, Αφροδίτη Άργους κ.ά.), στα οποία στηρίζει συχνά το δικό του, νέο δημιούργημα. Αλλά και «Δούναι», δηλαδή νέα δική του δημιουργία, παραγωγή, στο πατρικό εργαστήριο, όπως η Κοιμωμένη, ο Σάτυρος και ο Έρωτας, το Άγαλμα κόρης (Πύργος Τήνου), το επιτύμβιο της οικογένειας Β. Φωτίου και η σημασία τους για τον Άγγελο στο Βουκουρέστι, τον Άγγελο στο Λεωνίδιο κ.ά. Επίσης, αυτοαναφορές σε έργα της πρώτης περιόδου, αλλά και, αργότερα στην Αθήνα, επιστροφές σε θέματα της Τήνου αναδεικνύουν –παρ’ όλους τους περιορισμούς που επιβάλλουν οι εξωτερικές δύσκολες συνθήκες της ζωής του– μια έντονη δημιουργικότητα με πληθωρικούς ρυθμούς, ιδιαίτερα στα τελευταία χρόνια της ωριμότητας, χωρίς σκοπιμότητες, εξωτερικούς συμβιβασμούς σε μόδες, μοντερνισμούς ή τεχνοτροπίες. Στο έργο του μοιάζει τελικά να αποτυπώνονται συμπυκνωμένα οι εσωτερικές διεργασίες ελευθερίας επιλογών και έκφρασης που χαρακτηρίζουν τη γνήσια δημιουργία στην τέχνη» αναφέρει χαρακτηριστικά στο κείμενό της η Γενική Διευθύντρια του Τελλογλείου Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά.

«Ο Χαλεπάς παραλαμβάνει κλασικές γραμμές, κλασικά σχέδια και κλασικό ύφος για να δημιουργήσει το δικό του, προσωπικό σύμπαν εξπρεσιονισμού. Πιστεύει στο όραμα, ακόμη και όταν οι άνεμοι είναι αντίξοοι. Μεταμορφώνει τα τραύματα σε εμπειρίες, αφηγείται τις δυνατότητες και τα όρια της νεοελληνικής κοινωνίας σε πείσμα του αποκλεισμού και της άρνησης. Το εσωτερικό φως του Γιανούλη Χαλεπά τον φέρνει κοντά μας για να τον ανακαλύψουμε με καινούρια ματιά. Κάθε έργο του περιέχει μια υπόσχεση ποιητικότητας. Είναι ένας καλλιτέχνης του 20ού αιώνα που μας αφορά μέσα από τις Κόρες και τους Αγγέλους, τον Οιδίποδα και την Αντιγόνη του. Όχι μόνο επειδή στα έργα αυτά μπορούμε να αναγνωρίσουμε το βάρος και τη χάρη του κόσμου. Αλλά και επειδή μπορούμε να αναγνωρίσουμε τον εαυτό μας. Το αφιέρωμα που ετοιμάσαμε σε συνεργασία με το Τελλόγλειο Ίδρυμα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης είναι μια οφειλόμενη τιμή σ’ αυτόν τον «μοντέρνο» και της δικής μας εποχής, με το έργο του οποίου διατηρούμε σχέση από παλιά. Κάθε φορά που προβάλλουμε τις αξίες του ουμανισμού, ανανεώνουμε την πίστη μας στην αποστολή του Ιδρύματος Ωνάση με επίκεντρο τον άνθρωπο. Κάθε φορά που ανακαλύπτουμε τις κρυμμένες δυνάμεις του προσωπικού οράματος, προσκαλούμε την κοινωνία σε μια κοινή περιπέτεια. Η έκθεση για τον Γιανούλη Χαλεπά είναι μία ακόμη υπενθύμιση ότι μαζί συγκινούμαστε, μαζί σκεφτόμαστε τον κόσμο, μαζί βιώνουμε τις εμπειρίες, μαζί ονειρευόμαστε την επόμενη μέρα.» ανέφερε στα εγκαίνια ο Πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση Αντώνης Σ. Παπαδημητρίου.

Η έκθεση πλαισιώνεται από δίγλωσση έκδοση 448 σελίδων που διατίθεται στο Τελλόγλειο, στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση και σε βιβλιοπωλεία, σε παραγωγή του τμήματος Εκδόσεων του Ιδρύματος Ωνάση και σχεδιασμό του Grid Office.

Στο πλαίσιο των παράλληλων εκδηλώσεων της έκθεσης θα πραγματοποιηθούν θεατρικά και μουσικά δρώμενα, διαλέξεις, ξεναγήσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα, πάντα με την πιστή τήρηση των μέτρων που έχει θεσπίσει η πολιτεία για την αντιμετώπιση της πανδημίας.

Συντελεστές

Επιστημονική επιμέλεια έκθεσης και δίγλωσσης έκδοσης/καταλόγου: Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά, Γενική Διευθύντρια Τελλογλείου Ιδρύματος Τεχνών Α.Π.Θ., Ομότιμη Καθηγήτρια Σχολής Καλών Τεχνών Α.Π.Θ.

Σχεδιασμός έκθεσης: Παύλος Θανόπουλος, Σκηνογράφος.

Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών Α.Π.Θ σε συμπαραγωγή με το Onassis Culture 

Λίγα λόγια για την έκδοση

Ακολουθώντας πιστά τα βήματα της έκθεσης, η έκδοση συμπεριλαμβάνει 150 γλυπτά, σχέδια, εκμαγεία, σπάνιο αρχειακό υλικό –που παρουσιάζεται για πρώτη φορά στο κοινό– και το σύνολο των σωζόμενων σχεδίων στα κατάστιχα. Το μεγαλύτερο σύνολο των έργων του ανήκει στη συλλογή του Ιδρύματος Ωνάση, σε μουσεία και σε άλλες ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα. Το έργο του παρουσιάζεται σε θεματικές ενότητες, αναδεικνύοντας την εσωτερική σχέση και διασύνδεση όλου αυτού του υλικού.

Εκδότης: Ίδρυμα Ωνάση

Επιστημονική επιμέλεια: Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά

Σχεδιασμός: Grid Office

Παράλληλες δράσεις από το Ίδρυμα Ωνάση

Η ζωή και το έργο του γλύπτη Γιανούλη Χαλεπά γίνονται σύγχρονη μουσική τραγωδία, ένα ονειρικό αφήγημα για τον άνθρωπο που συντρίφτηκε στη νιότη του και αναγεννήθηκε δημιουργικά στην πλήρη ωριμότητά του. Η Στέγη μεταμορφωμένη για τις ανάγκες τις παράστασης ΧΑΛΕΠΑΣ: αληθινά δέντρα ξεφυτρώνουν πάνω και κάτω από τη σκηνή, όπου γιορτάζεται η άγρια φύση ενός μοναδικού δημιουργού, από τις 10 έως τις 27 Φεβρουαρίου. Μέσα από τις αισθήσεις του ονείρου, η Αργυρώ Χιώτη μπαίνει στο μυαλό του Χαλεπά και περπατά τον δύσβατο δρόμο του γλύπτη, ανάμεσα στη σιωπή και στο παράλογο, στην αδράνεια και στη δημιουργία, παραδίδοντας μια σύγχρονη μουσική τραγωδία σε λιμπρέτο του The Boy, μουσική του Jan Van, σκηνική εγκατάσταση της Έφης Μπίρμπα και με μια εξαιρετική ομάδα ερμηνευτών. Ο Σίμος Κακάλας και ο Αντώνης Μυριαγκός στους ρόλους του καλλιτέχνη και της σκιάς, του σάτυρου και του δαιμόνιού του, και οι Χαρά Κότσαλη, Γιώργος Νικόπουλος, Δημήτρης Σωτηρίου, Αργυρώ Χιώτη και Τζωρτζίνα Χρυσκιώτη σε ρόλους κομβικών προσώπων της ζωής του.

Στο Onassis Channel στο YouTube διατίθεται η μικρού μήκους ταινία ΧΑΛΕΠΑΣ, διά χειρός The Boy και Αργυρώς Χιώτη. Η ταινία πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο καλλιτεχνικής υποτροφίας έρευνας και ανάπτυξης της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση. Στο διάστημα της έρευνας η καλλιτεχνική ομάδα ταξίδεψε στο άγρια μαγευτικό τοπίο του κυκλαδίτικου νησιού της Τήνου, όπου βούτηξε στο σύμπαν του θρυλικού καλλιτέχνη, παράγοντας μια πρώτη εκδοχή του λιμπρέτου, τις πρώτες παρτιτούρες και την ταινία μικρού μήκους, με πρωταγωνιστές τον Σίμο Κακάλα, τη Μαρία Πανουργιά και την Τζωρτζίνα Χρυσκιώτη.

Πληροφορίες έκθεσης

Τελλόγλειο Ίδρυμα

Αγίου Δημητρίου 159A, 546 36, Θεσσαλονίκη

Διάρκεια έκθεσης έως και την Κυριακή 5 Ιουνίου 2022.

Ωράριο λειτουργίας εκθεσιακού:

Τρίτη, Πέμπτη, Παρασκευή 9:00-14:00, Τετάρτη 9:00-14:00 & 17:00-21:00, Σάββατο και Κυριακή 10:00-18:00, Δευτέρα κλειστά.

Τηλ. Υποδοχής του Ιδρύματος: 2310247111

Περισσότερες πληροφορίες: https://www.teloglion.gr/ektheseis/gianoulis-chalepas-dounai-kai-lavein/

Για την είσοδό σας στον χώρο είναι απαραίτητη η επίδειξη πιστοποιητικού εμβολιασμού ή πιστοποιητικού νόσησης που εκδίδεται τριάντα (30) ημέρες μετά από τον πρώτο θετικό έλεγχο και η ισχύς του διαρκεί έως ενενήντα (90) ημέρες μετά από αυτόν, μαζί με αστυνομική ταυτότητα ή δίπλωμα οδήγησης ή διαβατήριο ή άλλο αποδεικτικό ταυτότητας προκειμένου να διενεργείται έλεγχος ταυτοπροσωπίας προς τα ανωτέρω. Η χρήση μάσκας είναι υποχρεωτική σε όλους τους χώρους του Ιδρύματος.

Οι ανήλικοι επισκέπτες από τεσσάρων (4) έως και δεκαεπτά (17) ετών δύνανται να προσκομίζουν, εναλλακτικά, δήλωση αρνητικού αυτοδιαγνωστικού ελέγχου (self-test), ο έλεγχος διενεργείται έως και είκοσι τέσσερις (24) ώρες πριν από την προσέλευση στον χώρο.